Topiary z bukszpanu (Buxus sempervirens) są dostępne w szerokiej gamie kształtów i rozmiarów. Najbardziej popularne są kule i stożki. Większe rozmiary są znacznie droższe niż te mniejsze, ze względu na starszy wiek roślin, wyższe koszty cyklu produkcyjnego, transportu oraz donic. Jeśli chcemy je mieć od razu duże, kupmy gotowe, albo przez wiele lat spróbujmy tworzyć.
Pamiętajmy, że bukszpan to król topiarów. Sadząc małe sadzonki tych roślin, wypróbujmy, czy w naszym ogrodzie będą miały dobre warunki. To tak jak z ludźmi - nie wszyscy rosną i wyglądają tak samo.
Bukszpan uwielbia cięcie, ale złota zasada brzmi: "mało i często". Jakiś mądry ogrodnik powiedział także: "Zawsze można dociąć później, ale dokleić z powrotem już się nie da".
Większość starych żywopłotów lub dużych okazów może być przycinana tylko raz w roku. Korzystanie podczas cięcia z ulubionych, ale dobrych i koniecznie ostrych narzędzi oraz zasada "mało i często", to prawidłowe działania podczas tworzenia topiarów z bukszpanu. Do żywopłotów możemy używać nawet narzędzi elektrycznych, jednak do pojedynczych rzeźb bardziej nadadzą się ręczne.
Pamiętajmy: topiary to trójwymiarowe rzeźby i trzeba na nie podczas cięcia i po przycięciu spojrzeć z każdej strony. Potrzebny jest przede wszystkim spokój i precyzja.
Wymagania bukszpanów
W każdym ogrodzie znajdziemy dla nich miejsce, bo to uniwersalne ozdoby. Idealnym miejscem dla roślinnych rzeźb (topiarów) jest stanowisko z żyzną, dobrze zdrenowaną glebą, w osłoniętym zakątku, w półcieniu. Jednak nie jest powiedziane, że inne stanowiska są wykluczone, bowiem topiary z bukszpanu dobrze rosną niemal w każdej sytuacji, z wyjątkiem trwale podmokłej gleby. Doskonale nadają się także do uprawy w pojemnikach.
Ważna sprawa - gleba
Bukszpany będą się dobrze rozwijać w glebie o odpowiednim drenażu. Lubią wapienną, ale tolerują też kwaśną. W pojemniku wymagają więcej kompostu z odpowiednią ilością składników odżywczych niż w gruncie. Torf z gliną i kompostem daje zawsze lepsze wyniki niż zwykła ziemia ogrodowa.
Światło
Bukszpany lubią zarówno pełne słońce jak i półcień. Wprawdzie dziko występują jako podkrzewy w lasach liściastych, ale zdecydowanie lepiej będą rosły w pełnym oświetleniu.
Woda
Bukszpan znakomicie wytrzymuje nawet dłuższe okresy suszy, jednak najlepsze warunki do optymalnego wzrostu znajduje na stale wilgotnych i dobrze odwodnionych stanowiskach. Będzie natomiast zamierał na glebach podmokłych. Nowo posadzone okazy, zwłaszcza dużych rozmiarów, wymagają podlewania w gorące i suche dni. Kiedy już się na dobre zakorzenią, nie będzie to konieczne tak często.
Temperatura
Bukszpany dobrze znoszą mrozy, gorące słońce i wiatr pod warunkiem, że rosną w gruncie. To wytrzymałe rośliny, jednak duże mrozy i odkryty teren narażony na silne wiatry, to nie jest najlepsze stanowisko. Wymaga ono na nas okrywania bukszpanów włókniną lub budowania zasłon wiatrochronnych. Najlepszą ochroną zimą jest śnieg i to że rosną w gruncie nie w donicach. W zacisznym miejscu nie mamy się o co martwić.
Pielęgnacja topiarów w donicach
Nawożenie
Dla zdrowego rozwoju bukszpanów uprawianych w pojemnikach nawożenie ma zasadnicze znaczenie. Myślę, że każdy, kto kocha bukszpany i je uprawia się o tym przekonał. Najbardziej niezbędne jest nawożenie roślin w pojemnikach, natomiast zalecane dla roślin uprawianych w gruncie.
Dla roślin świeżo sadzonych w pojemnikach najwygodniejszym sposobem zasilania jest zastosowanie do podłoża granulek długo działającego nawozu. Stosujemy je raz na rok. Powinny one być zaaplikowane w otwór w górnej części podłoża lub zostać dodane pogłównie do świeżego kompostu. Częstotliwość stosowania zależy od "żywotności" granulatu, który waha się od około 3 do 15 miesięcy.
Brak składników pokarmowych widać na bukszpanie gołym okiem. Roślina rośnie bardzo wolno, liście stają się miedziano-brązowe, jasne lub żółte. Po dodaniu nawozu w ciągu dwóch tygodni liście odzyskują zdrowy wygląd i prawidłową barwę ciemnej zieleni.
Podlewanie
Większość topiarów, zanim trafiły do donic były uprawiane w gruncie. Wykopanie ich i posadzenie w sztucznych warunkach spowodowało znaczną utratę korzeni. Rośliny są wtedy od nas zależne i jeśli nie dostarczymy wody systematycznie - będą zamierać.
Jest to szczególnie ważne dla dużych okazów roślin ustawionych w miejscach słonecznych i wietrznych oraz podczas upalnego lata w ciągu pierwszych dwóch lat. Gdy rośliny już się zaklimatyzują w nowym miejscu, będą wymagać znacznie mniej podlewania, a po kilku latach, powinny być odporne na wszelkie objawy suszy.
Przycinanie
Bukszpany tniemy optymalnie w zasadzie trzy razy w roku, dopuszczalne jest także minimalne - dwukrotne cięcie.
Pierwsze cięcie w kwietniu, przed rozpoczęciem wegetacji, drugie pod koniec czerwca, kiedy młode przyrosty staną się ciemnozielone, trzecie lekkie korygujące w sierpniu. Idealnym narzędziem do tego zabiegu są niewielkie nożyce, dzięki którym da się wyciąć z bukszpanów nawet najbardziej skomplikowane kształty.
Pomocne mogą też być formy do wycinania kul i stożków oraz specjalne maty, ułatwiające utrzymanie porządku przy zbieraniu odciętych kawałków roślinnych.
Pojemniki
Bukszpany w pojemnikach powinny mieć jak najlepsze warunki do wzrostu korzeni, dlatego wielkość donic zależy od wielkości bryły korzeniowej. Często po wykopaniu jest ona mocno ograniczona. To jednak bukszpany znoszą bardzo dobrze i z tego powodu są takie popularne. Uprawa bukszpanów w donicach wymaga tylko więcej podlewania i nawożenia.
Przesadzanie roślin do większego pojemnika jest wymagane mniej więcej co dwa - trzy lata. Koniecznie dostarczamy wtedy świeżego kompostu. Możemy także usunąć trochę starych korzeni.
Problemy w uprawie
Główną przyczyną wszelkich niepowodzeń w uprawie bukszpanów są wadliwe warunki uprawy. Jeśli widzimy jakiś problem, najpierw upewnijmy się, że zapewniliśmy im zadowalające warunki, następnie opryskajmy środkiem grzybobójczym lub owadobójczym, przenieśmy roślinę w inne miejsce, gdzie będzie miała lepszy przewiew.
Szkodniki
Czasem bukszpany są atakowane przez niewielkie szkodniki (mszyca miodówka bukszpanowa, wzdymacz bukszpanowy, przędziorek bukszpanowiec, skorupik jabłoniowy i inne), które powodują widoczne zmiany, szczególnie pojawiające się w maju. Wtedy wykonujemy oprysk.
Trzeba obserwować liście, czy nie są poskręcane, cętkowane, pozwijane jak główki kapusty lub czy nie występują na pędach brązowe tarczki.
Choroby
Istnieją różnego rodzaju grzyby atakujące bukszpany, pojawiające się zwłaszcza wtedy, gdy rośliny są uprawiane w nieodpowiednich warunkach (np. zbyt suche lub zbyt podmokłe gleby, brak przewiewu z powodu gęstych nasadzeń).
Najlepszym sposobem kontroli tych chorób jest zwykle albo usunięcie zaatakowanych egzemplarzy albo spryskanie czy podlanie środkiem grzybobójczym. Widocznym objawem chorób są liście, które mają brązowe lub czarne odbarwienia lub opadają.
Brak składników odżywczych
Czasem miedziana barwa sygnalizuje inne przyczyny np. brak składników odżywczych, zimne wiatry lub długie okresy mrozów. Lekarstwem na to jest po prostu nawożenie i pogodowe ocieplenie. Najszybciej w przypadku zagłodzonych bukszpanów działają nawozy dolistne np. Florovit lub Magiczna Siła do ogrodu zaaplikowane na liście przy pomocy opryskiwacza przy jednoczesnym podlaniu gleby. Już po tygodniu lub dwóch widać bardzo pozytywne efekty.
Wiedzmy o tym, że jeśli bukszpanowi jest źle - zawsze przy pomocy liści nam o tym "powie".
Fot. Danuta Młoźniak - Gardenarium
Świetny artykuł, mam zamiar posadzić bukszpany na swojej działce, będą jednak rosły w pełnym słońcu( tzw patelka) ciekawe czy dadzą radę. Jedna kulka w zeszłym roku zakupiona rosła bardzo ładnie zobaczymy jak przetrwa zimę:)
Uwielbiam bukszpany - mam ich sporo w swoim ogrodzie. Nawet zrobiłam ślimaka z bukszpanu :)
Dobrze prowadzone bukszpany nadają ogrodom uporządkowanego ładu, określają styl. Wszystkie, jakie posiadam wyhodowałam sama z niewielkich sadzonek, robię to zresztą nadal. Nie boję się też ich przesadzania, bo mają wyjatkowo zwarty system korzeniowy. Lubię też je przycinać, choć jest to zajęcie dość męczące, tym bardziej jak się ma co przycinać a nie ma odpowiedniego sprzętu. Ale już niedługo na pewno zakupię go sobie w ogrodowiskowym sklepie.
Mnie też artykuł się podobał i oczywiście zdjęcia. Mam 6 bukszpanów i w tym roku spróbuję coś stworzyć.Zmartwiłam się tyko, że z cięciem muszę czekać aż do kwietnia. Danusiu, a czy w marcu, jeśli będzie ciepło, można by je już kształtować?
Można, oczywiście, wszystko zależy od pogody. Trudno by było się zabrać za cięcie, jak za oknem śnieg, ale jak wszyscy liczę na szybką wiosnę.
Miałam postanowienie noworoczne, że w tym roku nic już nie kupię do ogrodu, będę rozsadzać i ograniczę ilość gatunków, bukszpanową kulkę mam jedną i bardzo lubię ją ciąć - właśnie mało.
Ale,ale zachęciłam się !!!! bo jednak frontowe ogródki bardzo ładnie z bukszpanem wyglądają. Więc mam już otwartą listę zakupów: bukszpany , za nimi są już róże i tak po postanowieniu.....jak zwykle i jak zwykle ciekawy artykuł :)
Uwielbiam bukszpan.Bardzo mnie fascynuje. Zawsze tnę tylko dwa razy i to od czerwca. Piszesz Danusiu ,że można od kwietnia.Zrobię w tym roku próbę.
Mam w ogrodzie kule bukszpanowe rożnej wielkości.Marzy mi się kulka bukszpanowa na "nodze'.Ale jest trudna do zrobienia, bo potrzebny odpowiedni egzemplarz bukszpanu.Uprawiam też w donicach . Na zimę wstawiam do cieplejszego pomieszczenia.
Bardzo nie urzekło zdjęcie bukszpanu z hortensjami, świetne.
Cięcie kwietniowe bardziej dotyczy krzewów, które są rzadko cięte, albo nigdy nie były cięte. Wtedy na takich zaniedbanych okazach da najlepsze efekty. Natomiast jeśli krzewy są regularnie cięte, to w kwietniu właściwie nie ma co robić i czekamy z cięciem do końca czerwca aż bukszpan po wiosennych przyrostach zmieni kolor. Po zimie często bukszpan jest odkształcony, gałązki połamane, więc cięcie kwietniowe można potraktować jako swoisty zabieg kosmetyczny poprawiający mu wygląd.
Danusiu, znaczy się można do donic dać np. obornik w granulkach?
Można ostatecznie, choć bardziej bym zalecała nawóz wieloskładnikowy w płynie dolistnie i doglebowo. Obornika w granulkach do donic nie polecam, chyba że zmieszane z glebą przed sadzeniem.
W ubiegłym roku młode przyrosty po cięciu wczesną wiosną skutecznie zniszczyły majowe mrozy, więc w tym roku chyba poczekam. Popieram bardzo nawożenie dolistne bukszpanów w donicach. Poza tym podzielę się dobrą radą. Bardzo chorował mi duży bukszpan w gruncie. Podpytałam mądrego ogrodnika, jak ratować. Zalecił wykopać, przesadzić do donicy, postawić w cieniu, podlewać, a nie zalewać, nawozić dolistnie i czekać. Bukszpan wydobrzał, jest piękny.
Mam w ogrodzie całe mnostwo kul bukszpanowych różnej wielkości. Zostały posadzone w kwietniu. Nie przycinałam ich i trochę urosły.Czy powinnam coś z nimi robić teraz czy już za póżno i lepiej poczekać do wiosny?
Za późno na cięcie. Poczekaj do wiosny.
Jak stworzyć właśnie taką bukszpanową półkulę jak na zdjęciu pierwszym?
Ta półkula rosła kilkanaście lat. Najszybciej można ją stworzyć sadząc kilkanaście bukszpanów, na środku najwyższe, potem stopniując i po brzegach najniższe. Potem wszystko docinamy w półkulę.
Po dwóch latach nie będzie śladu, że była "sztukowana".
Dziękuję bardzo za odpowiedź:D pozdrawiam serdecznie
Witam, czy może dostanę tu podpowiedź gdzie kupić duże topiary, np sześcian min. 1x1 m z rośliny zimozielonej? Chodzi mi o takie wychodowane w polskim klimacie lub ostrzejszym, żeby nie zmarzły. Do tej pory spotkałam się tylko z holenderskimi roślinami formowanymi w większych rozmairach.
Umknął mi komentarz - sześciany można zrobić samemu ustawiając dorodne bukszpany jeden przy drugim i docinając w sześcian. Ja tak robię :)
Dowiedziałam się też, że można zamówić w szkółce po wpłacie części kwoty, wygląda na to, że nikt nie produkuje takich dużych topiarów, zwłaszcza w większych ilościach. Dziękuję za odpowiedź, pozdrawiam.
Szkółka też je tak samo zrobi, więc po co przepłacać. Gotowe sześciany można kupić w Holandii Niemczech czy Belgii. Szukaj na stronach u nich. Albo u nas ale importowane. Jednak nie ma stałego importera, w Warszawie bywają, ale ja nigdy nie kupowałam gotowych. Są zbyt kosztowne.
Jak zrobić sześcian pokazywałam na pewno u nas na forum Ogrodowiska w wątkach o topiarach.
Mam bukszpany -młode przyrosty są tylko na górze-dlaczego
Widocznie góra była cięta i tam bukszpan miał sygnał aby wypuszczać młode, bo cięcie stymuluje rozgałęzianie i zagęszczanie. Boki może są w cieniu i nie były cięte, a więc "powodów" do rozgałęziania miały za mało.