Drzewa formowane w płaskie szpalery, palmety, kandelabry lub parasole to wyższy poziom ogrodnictwa. Można powiedzieć sztuka ogrodnicza. Są bardzo modne i wszechstronne w zastosowaniu, a ich popularność stale rośnie. Dopasowują się świetnie zarówno do ogrodów klasycznych, jak i nowoczesnych.

Spełniają różne funkcje. Można dzięki nim uzyskać dodatkowe piętro nad płotem, bo prowadzone są na wysokich pniach. Wtedy dają zielone tło i ochronę przed ulicznym kurzem.

Można je zastosować jako swoiste "rzeźby" - topiary z drzew, drzewa alejowe przy chodniku, parawan przy tarasie osłaniający przed wzrokiem ciekawskich. Mogą też służyć jako zielony dach, umiarkowanie przepuszczający delikatne promienie słońca.

Umieszczamy pod nim wtedy stolik z krzesłami lub wygodną ławkę. Małe okazy sadzi się nawet w donicach.

Szpalery z drzew wyznaczają granice, punkt centralny ogrodu, podział przestrzeni na specjalne strefy, służą także jako dekoracja murów i ścian.

Owocowe gatunki są specjalnie sadzone przy murach i ścianach, które kumulują w dzień więcej światła, zatrzymują ciepło, oddając je w nocy. Ma to wielkie znaczenie dla zwiększenia owocowania. Skraca też czas dojrzewania owoców i poprawia ich smak.

W zależności od zastosowanego gatunku, drzewa będą zdobiły przez cały rok, bo niektóre np. ambrowiec mają ciekawą korę, jak również pięknie przebarwiające się liście. Inne są zielone od wiosny do jesieni.

Gatunki stosowane na płaskie szpalery

Najlepszy i najbardziej znany jest grab (Carpinus). Ma wielką zaletę, utrzymuje brązowe liście od jesieni aż prawie do wiosny. Dopiero gdy zaczynają wyrastać nowe, młodziutkie liście, stare, suche spadają.

Bardzo ładny kolorystycznie (bordowy, zielony lub żółty) będzie buk (Fagus). On również utrzymuje stare liście zimą, a gubi dopiero na wiosnę. Ma ponadto ciekawy, zabarwiony na szaro pień.

Szpalery robi się też z lipy, głównie Tilia tomentosa. która ma duże, sercowate liście, szarozielone od spodu. Ma też poziomo ułożone gałęzie, co powoduje łatwość utrzymania takiej formy.

Mniej popularny, ale bardzo atrakcyjny będzie ambrowiec (Liquidambar styraciflua) oraz platan (Platanus acerifolia) - gatunki drzew wprowadzane od jakiegoś czasu na nasz rynek.

Inne gatunki, nie owocowe to: wiązy (Ulmus) i klony (Acer).

W taki sposób prowadzi się od starożytnych czasów jabłonie, grusze, brzoskwinie i śliwy. Na małej powierzchni osiąga się dzięki temu intensywne i maksymalne plony owoców.

Sposób formowania szpalerów i ich pielęgnacja

Szpaler to płaski, rozpięty na bambusach ekran z korony drzewa, znajdujący się na pniu różnej wysokości. Kształt i wielkość korony jest dowolna. Może być prostokątem, kwadratem, trójkątem. Może mieć też kształt kandelabra lub parasola. Możliwości są duże, a wszystko zależy od inwencji ogrodnika. Takie drzewo nigdy nie powinno osiągnąć swoich naturalnych rozmiarów.

Możemy sobie zadać pytanie: jaki jest cel takiego prowadzenia drzew, skoro mogą rosnąć naturalnie? Otóż odpowiedź jest taka, że małe ogrody czasem potrzebują pomieścić więcej drzew, albo styl ogrodu tego wymaga. Dlatego się to robi. Faktem są też walory ozdobne.

Formowanie płaskiego drzewa trwa około 7 - 15 lat i jest ono robione z wielką starannością. Ta sztuka wymaga wiązania i cięcia, bo w przeciwnym wypadku drzewo straci pożądaną strukturę.

Inaczej prowadzi się drzewa ozdobne, a inaczej owocowe.

Przy drzewach ozdobnych najpierw wyprowadza się odpowiednio wysoki pień, a potem formuje koronę. U niektórych gatunków koronę się szczepi na odpowiednio wysokiej podkładce. Następnie poszczególne piętra gałęzi przywiązuje się do formy z bambusów lub do poziomych drutów i nie pozwala im wyrastać poza określony obrys.

Sadząc przy murze lub ścianie należy drzewo odsunąć co najmniej 15 cm, aby umożliwić rozrastanie się korzeni we wszystkich kierunkach i zapewnić dobrą cyrkulację powietrza. Następnie mocuje się zatyczki a do nich mocuje druty. Do drutów przywiązuje się gałęzie.

Przycinanie przeprowadzamy w stanie uśpienia, najpóźniej do czasu kwitnienia. Gięcie odbywa się w okresie letnim, kiedy to gałęzie są najbardziej elastyczne.

W przypadku drzew owocowych na ich wielkość nie wpływa ani cięcie ani wysokość pnia. Błędne jest więc myślenie, że rozmiar drzewa może być kontrolowany poprzez przycinanie. Owszem, ma jakieś znaczenie, ale podstawowym czynnikiem jest tutaj rodzaj podkładki, która żywi część ozdobną czyli zraz, zawiera bowiem jego system korzeniowy.

Aby uzyskać niskie drzewko, stosuje się podkładki tzw. skarlające, które mają około 15 cm wysokości. Nie pozwolą one na osiągnięcie wysokości większej niż 3-4 metry.

Inne czynniki mające wpływ na wysokość drzewa i wejście w okres owocowania to rodzaj gleby, wysokość nad poziomem morza, narażenie na zimne wiatry, obecność zastoin mrozowych i poziom wód gruntowych.

Także rozstaw między drzewami, miejsce, mikroklimat, chwasty wokół drzewa, głębokość sadzenia, nawożenie, rodzaj cięcia i pora roku, w której drzewo jest przycinane. Cięcie pod koniec lata (na przełomie lipca i sierpnia) prowadzi do zmniejszenia przyrastania drzewa, a tradycyjne cięcie wczesną wiosną (luty-marzec) powoduje wytwarzanie silnych i długich pędów.

Szczególowe zasady wraz z rysunkami jak to zrobić, przedstawiam w artykule Zasady formowania płaskich drzew krok po kroku.

Elegancki wygląd tych drzew i przyjemna dla oka forma stwarza wiele możliwości stosowania i często w sposób absolutny decyduje o atrakcyjności ogrodu.