Artykuł został opublikowany w miesięczniku "Zieleń to życie" - sierpień 2013 r. pod tytułem "Słodka jak miód"

Monarda to atrakcyjna, letnia bylina o pięknych, wargowych kwiatach przypominających zwichrzoną główkę, aromatycznych liściach i kwadratowych łodygach, znana pod nazwą bergamotka lub pysznogłówka. Są uprawiane w ogrodach w Polsce od dawna. W okresie okupacji sporządzano z jej liści namiastkę herbaty.

Nazwa "monarda" pochodzi od nazwiska lekarza-botanika dr Nicholasa Monardes z Sevilli, który opisywał w XVI wieku florę Ameryki. Nazwa "bergamotka" pochodzi od cytryny Citrus bergamia, do której jej zapach jest podobny lub też wg innych źródeł, od włoskiego miasta Bergamo.

Sama roślina pochodzi z Kanady i północnych stanów Ameryki Północnej, gdzie w naturze stroi kolorem i zapachem brzegi strumieni i rzek.

Kto by pomyślał, że ta roślina ma tak wszechstronne zastosowanie. Nawet przemysł kosmetyczny wykorzystuje olej z monardy do produkcji perfum oraz pachnącego potpourri. Dodam, że Monarda pectina pachnie cytryną i oregano, Monarda citriodora ma prawdziwie cytrynowy zapach, Monarda menthifolia pachnie miętą, Monarda fistulosa lawendą. Jest to też znana roślina lecznicza o wszechstronnym zastosowaniu.

Młode liście najpopularniejszej pysznogłówki (Monarda didyma) pachną słodko i wydzielają mocny aromat, który czujemy przechadzając się obok.

W Polsce uprawia się 4 gatunki z rodzaju Monarda, czyli wspomnianą wyżej pysznogłówkę cytrynową oraz pysznogłówkę dętą (Monarda fistulosa), pysznogłówkę ogrodową (Monarda hybrida) i pysznogłówkę szkarłatną, inaczej dwoistą (Monarda didyma).

Jest doskonała do ogrodów ziołowych (chętnie w towarzystwie dziurawca, nawłoci i krwawnika), ponieważ z jej liści można przygotować aromatyczną namiastkę herbaty, o smaku podobnym do Earl Grey. Ponadto monarda przyciąga pszczoły, trzmiele i motyle, warto więc ją posadzić w pobliżu pasieki.

Używa się jej także jako kwiat cięty do układania bukietów.

W ogrodzie bylinowym zdobi nasze kompozycje przez lipiec-sierpień, a nawet połowę września kolorowymi plamami mocnych barw (biała, różowa, niebieska, czerwona, fioletowa). Jest wysoką byliną (60-100 cm, a nawet więcej), a posadzona w dużej masie, ślicznie wygląda z daleka, zwłaszcza kiedy kołysze się na wietrze.

Towarzystwem dla niej mogą być Astrantia, Persicaria, Veronicastrum virginicum, Agastache, Geranium, Phlox, Sidalcea, Thalictrum, Nepeta, Echinacea, Aconitum, Helenium, Delphinium, ozdobne trawy np.Calamagrostis, Molinia.

Pielęgnacja pysznogłówki nie jest trudna, musimy tylko pogodzić się lub walczyć z mączniakiem, na który jest bardzo wrażliwa, szczególnie w ciasno obsadzonych, osłoniętych murami ogrodach, gdzie jest słaba cyrkulacja powietrza. Hodowcy próbują stworzyć odmianę całkowicie na to odporną i nawet chyba się udało ('Gardenview Scarlet').

Monarda uwielbia glebę bogatą w składniki odżywcze, ale nie nadmiernie wilgotną, dlatego korzystne jest dodanie podczas sadzenia dużych ilości kompostu. Konieczne jest także ściółkowanie rozłożonym kompostem. Wtedy rośnie bujnie i zdrowo kwitnie. Uda się także na piaszczystej glebie, gdzie nawet obficiej kwitnie, ale już nie tak bujnie rośnie, dlatego pamiętajmy o podlewaniu, nie mocząc przy tym liści.

Lubi słońce, ale urośnie także w półcieniu. Może rosnąć w ogrodach o charakterze naturalistycznym i preriowym.

Roślina ta szybko się rozprzestrzenia przy pomocy podziemnych odrostów korzeniowych, co jest zaletą i wadą ponieważ duże powierzchnie obsadzone nią niezwykle atrakcyjnie wyglądają, ale środek kępy po kilku latach się starzeje. Dlatego co jakiś czas (2-3 lata) odmładzamy monardę.

Przycięcie monardy po przekwitnięciu spowoduje zadowalający odrost i ponowne kwitnienie, jednak nieco słabsze.

Możliwe jest rozmnażanie przez siew nasion wiosną i przede wszystkim jak wspomniałam wyżej - oddzielanie młodych odrostów po zewnętrznej części kępy.

Mam nadzieję, że te ciekawe byliny nie znikną z naszych ogrodów, ponieważ swoją urodą przewyższają wiele innych kwiatów.

Najciekawsze odmiany pysznogłówki dwoistej

• Monarda didyma 'Gardenview Scarlet' osiąga wysokość 100-120 cm i ma czerwone kwiaty, podobne do mopa, jest odporna na mączniaka
• Monarda didyma ''Marshall's Delight' ma mocno różowe kwiatostany, ciemnozielone liście, wyprostowane łodygi i również jest zaliczana do bardziej odpornych na mączniaka
• Monarda didyma 'Kardinal' ma fioletowe kwiaty
• Monarda didyma 'Beauty of Cobham' ma jasnofioletowe kwiaty i atrakcyjne również fioletowe przylistki
• Monarda didyma 'Fireball' jest bardziej kompaktowa (niższa)
• Monarda didyma 'Snow White' ma białe kwiaty i jest niestety podatna na mączniaka
• Monarda didyma ''Blue Stocking' jest ciekawa bo ma fioletowo-niebieskie kwiaty

Najciekawsze odmiany pysznogłówki ogrodowej

• Monarda hybrida 'Cambridge Scarlet' - ma szkarłatno-czerwone kwiaty i jest najpopularniejsza jeśli chodzi o kolor. Osiąga średnią wysokość 80 cm. Zdobyła prestiżową nagrodę Królewskiego Towarzystwa Ogrodniczego (RHS) w Wielkiej Brytanii.
•  Monarda hybrida ‘Prarienacht’ - znacząco się wyróżnia oryginalnym fioletowym kolorem, tworzy kępę wysokości około 90 cm i dodatkowo ma brązowo-czerwone przylistki.
• Monarda hybrida 'Schneewittchen' jest rzadkością, ponieważ ma białe kwiaty.

Link do moich książek

Fot. Danuta Młoźniak - Gardenaroium