Ich kwiaty przybierają różne odcienie niebieskiego, fioletu, bordo, są też żółte i białe Kosaćce cebulowe dzielą się na trzy grupy, pochodzące od trzech gatunków: kosaćca żyłkowanego (Iris reticulata), bucharskiego (Iris bucharica) i hiszpańskiego (Iris xiphium). Pęd mają przekształcony w cebulę, która służy jako magazyn substancji potrzebnych do życia i przetrwania. Cechą charakterystyczną tych kosaćców są czterokanciaste liście.

Niewiele z nich nadaje się do uprawy w ogrodzie. Zakwitają dość wcześnie (pod koniec marca), a nasz klimat jest po prostu zbyt mroźny, aby można je było uprawiać w gruncie. Najlepszym irysem do uprawy w ogrodzie jest Iris reticulata i jego mieszańce.

Spośród wszystkich kosaćców cebulowych, to właśnie mieszańce mają w ogrodnictwie największe znaczenie praktyczne. Są dość powszechnie uprawiane na kwiat cięty i cebulki kwitnące w doniczkach. Ich kwiaty przybierają różne odcienie niebieskiego, fioletu, są też żółte i białe.

Najbardziej znane kosaćce cebulowe:

  • Iris reticulata (kosaciec żyłkowany) i pochodzące od niego gatunki pokrewne.

Pochodzi z Kaukazu i Persji, a jego najbardziej charakterystyczną cechą jest siatkowany wygląd łusek zewnętrznych cebuli oraz niski wzrost (do 15 cm, z liśćmi 45 cm). Kwitną bardzo wcześnie, bo już w marcu, razem z krokusami, a po ukazaniu się pędu kwiatowego rozwijają się liście. Rośliny są dość wytrzymałe na przymrozki. Te cechy stawiają je w czołówce irysów cebulowych dobrych do uprawy w ogrodzie. Nadają się na skalniaki i pomiędzy rośliny zimozielone.

Iris reticulata Iris hollandica

Spokrewnione z irysem żyłkowanym gatunki, jak Iris backeriana, Iris danfordiae i Iris histroides są mało znane, ponieważ z powodu podatności na choroby grzybowe prawie wcale się ich nie uprawia. Z tych trzech na największą uwagę zasługuje Iris danfordiae, który będzie najlepiej wyglądał na froncie słonecznej rabaty lub w balkonowych doniczkach tak, aby jego piękno można było podziwiać z bliska. Dodam, że kwiaty mają pyszny zapach miodu.

  • Iris bucharica (kosaciec bucharski) jest stosunkowo łatwy w uprawie, wymaga żyznej i dobrze zdrenowanej ziemi i dużo słońca. Cebule wytwarzają bardzo kruche korzenie. Cebule możemy pozostawić na tym samym miejscu przez 2-3 lata. Na zimę przykrywamy. Wiosną rozgarniamy okrycie. Irysy zakwitną w kolorze biało-żółtym w miesiącu kwietniu. Wraz z kwiatem osiągają 40 cm wysokości.

  • Iris magnifica (kosaciec wspaniały) jest bardzo podobny do poprzedniego gatunku, lecz kwiaty ma w innym kolorze - biało-niebieskie, a cebule krótsze.

  • Iris graberiana ma kwiaty kobaltowe

  • Iris planifolia (I. alata) ma znacznie większe kwiaty w kolorze fioletowo-błękitnym z jasnopomarańczową obwódką na dolnych płatkach. Nadaje się do uprawy szklarniowej.

Iris bucharica (kosaciec bucharski) jest stosunkowo łatwy w uprawie, wymaga żyznej i dobrze zdrenowanej ziemi i dużo słońca Iris cycloglossa pochodzi z Afganistanu i przypomina nieco kosaćce holenderskie. Toleruje więcej wody niż inne irysy cebulowe i kwitnie w czerwcu kwiatami w kształcie oślich uszu
Iris reticulata w bordowym kolorze Iris hollandica

Najczęściej uprawiane kosaćce cebulowe

Odmiany uprawiane obecnie na rynku ogrodniczym wywodzą się głównie od kosaćca angielskiego (Iris xiphioides), kosaćca hiszpańskiego (Iris xiphium) i mieszańca zwanego kosaćcem holenderskim (Iris hollandica).

  • mieszańce angielskie mają duże kwiaty (12 cm średnicy) w kolorze ciemnofioletowym, bez plamek, ale z delikatnym żyłkowaniem na dolnych płatkach i dobrze w Polsce zimują w gruncie. Przykładowe odmiany : 'Duchess ofYork', 'Kong of the Blues', 'Mount Blanc'

  • mieszańce hiszpańskie mają kwiaty fioletowe, białe, żółte i purpurowe i kwitną w końcu czerwca i na początku lipca. Przykładowe odmiany: 'Cajanus', 'Queen Wilhelmina', 'Reconnaissance'

  • mieszańce holenderskie podobne są do kosaćców syberyjskich, ale na dolnych płatkach mają wyraźną pomarańczową plamkę wzdłuż nerwu środkowego. Zakwitają w połowie lipca w kolorze niebieskim, jasno- i ciemnofioletowym, żółtym i brązowym. Przykładowe odmiany: 'Blue Champion', 'Golden Harvest', 'H.C. van Vliet', 'Ideal', 'Imperator', 'Oriental Beauty', 'Prof. Blaauw', 'Sapphire Beauty', 'Silver Beauty', 'Wedgewood', 'White Elegance', 'White Excelsior', 'White van Vliet'.

Iris danfordiae oprócz żółtego koloru oferuje kwiaty pachnące miodem Iris persica osiąga 15 cm wysokości i ma pachnące kwiaty, ale uważajmy - roślina jest trująca, rys. Monika Jadczak Iris hollandica

Cykl rozwojowy i uprawa kosaćców cebulowych

Wiosną kosaćce kwitną. W przypadku spodziewanych mrozów nakładamy na nie szklane lub plastikowe klosze lub inną ochronę. Dobrze jest nawieźć delikatnie rośliny nawozem wieloskładnikowym. Jeśli jest sucho - podlewamy. Wczesnym latem liście irysów cebulowych zasychają. Wtedy cebulki albo pozostawiamy w gruncie, albo wykopujemy, czekamy aż wyschną, lekko oczyszczamy z ziemi i przechowujemy w suchym i przewiewnym miejscu, np. w płaskiej skrzyneczce po owocach lub kartoniku.

Większość odmian sadzimy jesienią we wrześniu, a kosaćce Danforda nieco później - w październiku. Późne sadzenie jest bardzo ważne, bo rośliny posadzone zbyt wcześnie wypuszczą przed zimą pąki kwiatowe, które mogą przemarznąć. Cebule umieszczamy na głębokości 5-10 cm w jednorodnych grupach przynajmniej po kilkanaście sztuk. Im liczniejsza grupa, tym ładniej będzie taka kępa wyglądała podczas kwitnienia. PH gleby powinno być obojętne, a na glebach ciężkich, aby zabezpieczyć przed gniciem na dno dołka sypiemy drenaż (np. keramzyt, piasek lub kamyczki).

Kosaćce żyłkowane w szklanych naczyniach Iris reticulata z białymi pierwiosnkami i żółtolistną trzmieliną
Białe irysy z fioletowymi czosnkami

Jesienią ochraniamy je przed wilgocią, a zimą przed mrozem, okrywając warstwą ściółki. Wtedy jest większa szansa na powodzenie uprawy. Często zdarza się, że co 2-3 lata cebulki z niewiadomych powodów zanikają. Nie martwmy się tym i zakupmy nowe, jeśli chcemy mieć je stale w ogrodzie. To niewielki koszt. Dobrym sposobem ochrony przed różnymi chorobami jest zmiana co kilka lat miejsca na takie, gdzie nie były uprawiane żadne inne rośliny cebulowe.

Głównym problemem w uprawie irysów cebulowych są nornice. Uprawy ochraniamy sadząc irysy w metalowych koszyczkach. Mogą też wystąpić liczne choroby grzybowe. Ich rozprzestrzenianiu zapobiega moczenie cebul przed sadzeniem w roztworze Topsinu.

Rozmnażanie irysów cebulowych jest dość łatwe. Po prostu oddzielamy małe cebulki przybyszowe, które mogą zakwitnąć po 2-3 latach.

Te cechy stawiają je w czołówce irysów cebulowych dobrych do uprawy w ogrodzie Iris hollandica na łące kwiatowej w zestawieniu z naparstnicami, bodziszkami i innymi roślinami zielnymi

Zastosowanie irysów cebulowych

Irysy cebulowe najczęściej spotykamy wczesną wiosną sprzedawane w doniczkach lub w kompozycjach z innymi roślinami. Takie kwiaty służą ozdobie mieszkania lub balkonu.

Niskie gatunki eksponujemy w ogrodzie wśród roślin o poduszkowym pokroju np. na skalniakach wśród dzwonków (Campanula), skalnic (Saxifraga), gęsiówek (Arabis), żagwinów (Aubrieta), niskich paproci, runianki (Pachysandra). Można je też łączyć z prymulkami i bratkami lub sadzić pod krzewami. Doskonale będą wyglądały w naturalistycznych nasadzeniach, szczególnie wśród innych wcześnie kwitnących roślin cebulowych, jak przebiśniegi (Galanthus), śnieżyce ((Leucoium), krokusy (Crocus), oraz wczesnych bylin jak miodunki (Pulmonaria), fiołki (Viola odorata), przylaszczki (Hepatica), pierwiosnki (Primula) i głodek (Draba).

Iris reticulata z trzmielinami Dobry kontrast - pomarańczowe pierwiosnki, ciemnoniebieskie kosaćce żyłkowane i żółty cyprysik, a do tego biało obrzeżone trzmieliny i bluszcz

Wysokie irysy kwitną później i z powodzeniem mogą być komponowane na rabatach wśród bylin o ozdobnych liściach (funkie (Hosta), brunnery, bodziszki) i roślin okrywowych (trzmielina Fortunego, niskie irgi), a także na łąkach kwietnych. Uprawiane są także w szklarniach na kwiat cięty.

Sadzenie cebulowych irysków w ogrodzie może być trudnym i długotrwałym zadaniem, bo trzeba ich posadzić wiele, ale wysiłek zostanie nagrodzony kolorowym i spektakularnym kwitnieniem w dużej masie, co da nam zamierzony i równie spektakularny efekt.

Artykuły o irysach:

Wątek na forum Irysy.

11 komentarzy:
Anna Żochowska 10:09, 14 mar 2012

Fajny artykuł, lubię irysy, ale te najniższe. Cebulowe w tamtym roku 2 x sadziłam na jesieni, ale cebulki mi zagniły i nic z tego nie było:( Kwiaty są piękne tylko krótkotrwałe.

Maja Dehmel 10:16, 14 mar 2012

Piękne te kosaćce. Szczególnie te niebieskie przypadły mi do gustu :)

Danuta Młoźniak 10:38, 14 mar 2012

W tym roku posadziłam sporo kosaćców żyłkowanych w wiosenne kompozycje w skrzyneczkach. Widzieliście je we wcześniejszym artykule.

Ze wszystkich roślin, jakich użyłam, kosaćce zdecydowanie najśliczniej wyglądały, ale kwitły najkrócej. Hiacynty wytrwały dłużej. Z tym, że rośliny stały w domu i była wysoka temperatura, która zdecydowanie przyspiesza przekwitanie.

Ciekawa jestem, czy macie porównanie czasu kwitnienia irysków z innymi cebulowymi w gruncie ?

Gabriela Jędrys 19:13, 14 mar 2012

Nigdy ich nie posadziłam u siebie, a teraz żałuję jak patrzę jakie są piękne.

Danuta Młoźniak 19:14, 14 mar 2012

Ja też ich nie mam w gruncie, ale ratuję się zakupem kwitnących okazów w doniczkach.

Elżbieta Berlicka 21:25, 15 mar 2012

Ja mam w gruncie Iryski reticulata i bucharica i śliczny niebieski "Katharine Hodqkin".

Obecnie jeszcze nie kwitną. Są śliczne i warte polecenia.

Gabisia 14:05, 11 kwi 2013

Cudne te irysy! Moje (reticulata) w gruncie zakwitły w połowie marca, przetrwały potem duże mrozy bez okrywania i nadal kwitną:) Czyli zdobią ogród już prawie miesiąc.

Polecam je ogromnie:)

Agnieszka Muchowska 20:57, 11 kwi 2013

Nareszcie mam jasność w temacie...irysów. :) Jak na razie mam tylko bródkowe i syberyjskie, ale będę szukać także pozostałych, bo są piękne i, jak widać, dość odporne.

Danuta Necel 21:07, 12 kwi 2013

Bardzo lubię irysy,warto je mieć w ogrodzie,artykuł bardzo pouczający.Dziękuję pozdrawiam.

A_gawa 20:13, 01 maj 2014

Dodaję do ulubionych.

Lidia Kamińska-Koj 17:00, 01 paź 2014

Jest to kwiat, który sprawia mi wiele przyjemności, przez swoją kruchośc, piekny kolor i wczesne kwitnienie :) Dosadziłam więcej :)