RODZINA: ZŁOŻONE- ASTERACEAE (COMPOSITAE)
Bylica pontyjska (pontycka)- Artemisia pontica L.

Bylica pontyjska jest byliną osiągającą 30-80 cm. wysokości.
Pędy wzniesione, gałęziste, szaro filcowate.
Liście 2-5 cm. długości; dolne podwójnie pierzastosieczne z uszkami; odcinki liściowe równowąskolancetowate, z wierzchu szarozielone, spodem szarofilcowate.
Koszyczki kwiatowe kuliste, 0,3 cm. długości, zebrane w wąską wiechę; 10-20 cm. długości i 2-5 cm. szerokości; okrywa o liściach szarofilcowatych, z błoniastym nagim brzegiem.
Kwiaty żółte, owłosione.
Kwitnie od lipca do sierpnia. 2n=18.
W Polsce najczęściej spotykana na Wyżynie Małopolskiej. Porasta łąki, pola, suche zbocza, skały.

Ziele bylicy pontyjskiej (Herba Artemisiae ponticae) ma zastosowanie podobne do A. Absinthium.

Sporo jest tych bylic, trzeba się dobrze przyjrzeć żeby je odróżnić i znaleźć w naturze. Dobrze, że mają podobne zastosowanie.

RODZINA: ZŁOŻONE- ASTERACEAE (COMPOSITAE) 
Wrotycz pospolity- Tanacetum vulgare L.

Wrotycz pospolity jest byliną o krótkim, rozgałęzionym kłączu i zwartym korzeniu.
Łodygi ma wzniesione do wysokości 1,5 m, słabo rozgałęzione i gęsto ulistnione.
Liście ma duże, naprzemianległe, pierzastosieczne, ogonkowe. Odcinki liści podługowatolancetowate, pierzaste wcinane.
Kwiaty są duże, ogruczolone, zebrane w drobne, płaskie koszyczki w gęs­tym szczytowym baldachogronie.
Owocem jest brunatnoszara niełupka.
Kwitnie od lipca do września.
Roślina występuje w Europie i Azji, zawleczona do Ameryki Północnej. W Polsce występuje pospolicie na niżu i w niższych partiach gór. Rośnie na łąkach, zboczach, skraju lasów, w zaroślach i nad brzegami wód. Cała roślina jest trująca.

Surowcem leczniczym są koszyczki kwiatowe (Flos Tanacetii). Zbiera się je w momencie, kiedy zaczynają zakwitać, i suszy w suszarniach w temperaturze 30 °C.
Surowiec zawiera do 1,5 % olejku eterycznego, zawiązaki goryczowe, ksanofil, flawonoidy oraz soki mineralne.
Surowiec ma głównie działanie przeciwrobaczycowe, szczególnie na owsiki i glisty ludzkie. Zewnętrznie na wszy oraz świerzbowce. Działanie to związane jest z obecnością dużej ilości tujonu.
Dawkowanie preparatów z wrotyczu, ze względu na jego dużą toksyczność, musi być bardzo ostrożne. W Polsce praktycznie tego surowca nie używa się, lecz jest tylko wykorzystywany do produkcji preparatów przeciw pasożytom zewnętrznym.

RODZINA: ZŁOŻONE- ASTERACEAE (COMPOSITAE ) 
Mniszek lekarski- Taraxacum officinale Web.

Mniszek lekarski jest byliną z długim (20-40cm.) walcowatym korzeniem i różyczką odziomkowych liści. Wszystkie organy zawierają sok mleczny.
Łodygi kwiatowe są bezlistne, wewnątrz puste, dorastające do wysokości 30cm., zakończone pojedynczym koszyczkiem kwiatów.
Liście są lancetowate, głęboko wcinane, błyszczące.
Kwiaty są żółte, wyłącznie języczkowe.
Owocem jest niełupka z kulistym pękiem włosków na trzonku.
Kwitnie od kwietnia do lipca.
W Polsce jest bardzo pospolity na całym terenie kraju jako chwast łąk, trawników, ugorów i poboczy dróg.

Surowcem leczniczym są korzenie, ziele, liście i kwiaty (Radix, Herba, Folium, Flos Taraxaci). Korzenie zbiera się jesienią ze starszych egzemplarzy, myje, przecina wzdłuż i suszy w suszarni ogrzewanej do temperatury 50C. Ziele zbiera się tuż przed kwitnieniem, ścinając całą część nadziemną rośliny, a następnie suszy w przewiewnym i zacienionym miejscu. Kwiaty zbiera się w okresie kwitnienia i szybko suszy, gdyż mogą dojrzewać.
Wszystkie te surowce zawierają gorzką substancję taraksacynę, żywice, fitosterole, aminokwasy, trójterpeny, cholinę i kauczuk. Oprócz tych substancji korzenie zawierają inulinę do 40%), kwasy organiczne, fruktozę i garbniki. Liście i kwiaty zawierają ksantofile, flawonoidy, duże ilości witamin i sole mineralne.
Mniszek lekarski działa żółciopędnie, moczopędnie, odtruwająco i oczyszczająco. Stosowany jest w chorobach pęcherza, dróg żółciowych, przy braku łaknienia i niedokrwistości. Wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych.

RODZINA: ZŁOŻONE- ASTERACEAE (COMPOSITAE)
Cykoria podróżnik- Cichorium intybus L. 

Cykoria podróżnik jest byliną wysokości do 1m., z długim zgrubiałym i rozgałęzionym korzeniem.
Łodyga jest sztywno wzniesiona, kanciasta, rozgałęziona, słabo ulistniona i szorstko owłosiona.
Dolne liście zebrane w różyczkę są zatokowo pierzastodzielne, łodygowe, wydłużone lub lancetowate, nasadą obejmującą łodygę, ostro ząbkowane. Najwyższe liście są całobrzegie.
Kwiaty są jasnoniebieskie, wyłącznie języczkowe, zebrane w koszyczki w kątach górnych liści lub na wierzchołkach odgałęzień łodygi.
Owocem jest niełupka z wieńcem łuseczek na szczycie.
Kwitnie od czerwca do września.
W Polsce występuje pospolicie na całym obszarze niżu aż po niższe partie gór. Rośnie na przydrożach, suchych nieużytkach, miejscach kamienistych, na łąkach i nasypach kolejowych.

Surowcem leczniczym jest korzeń (Radix Cichorii). Zbiera się go jesienia, oczyszcza i kraje na kawałki, a następnie suszy.
Surowiec zawiera gorzki związek laktucynę, gorzki glikozyd intybinę, Inulinę (około 40%), związki żywicowe, pektynę, cholinę, taraksasterol, ślady olejku eterycznego i sole mineralne.
Korzeń cykorii pobudza wydzielanie soku żołądkowego, działa przeciwzapalnie i moczopędnie. Stosowany jest w zapaleniu dróg moczowych, uszkodzeniu wątroby, przy stanach zapalnych pęcherzyka i dróg żółciowych, zaburzeniach trawienia i ogólnym osłabieniu. Wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych.

RODZINA: ZŁOŻONE- ASTERACEAE (COMPOSITAE) 
Ostropest plamisty- Silybum marianum (L.) Gaertn.

Jest rośliną jednoroczną lub dwuletnią. Należy do rodziny Astrowatych- Asteraceae. Dorasta do wysokości 1,5-2m.
Łodyga wyprostowana, w górze gałęzista, naga. Liście dolne szerokoeliptyczne lub odwrotnie jajowate, u nasady zwężone, pierzastoklapowane; górne lancetowate, nasadą obejmujące łodygę, białoplamiste, kolce żółtawe.
Purpurowe kwiaty zebrane są w pojedyncze, zwisłe, 4-5cm. długości koszyczki; liście okryw zielone, z odgiętym kolczastym wyrostkiem.
Owocem jest niełupka. Niełupka odwrotnie jajowata, ściągnięta, nieżeberkowana; puch kielichowy żółtawoszary, 2 razy dłuższy od owocu.
Kwitnie od lipca do sierpnia. 2n=34.
Pochodzi z Europy Południowej. W stanie naturalnym występuje w rejonach Morza Śródziemnego, na Bliskim Wschodzie, na Wyspach Kanaryjskich. Zdziczała z upraw występuje po ogrodach i przychaciach w Europie, Ameryce i Australii a także w Polsce.

Surowcem leczniczym może być korzeń i liść ostropestu plamistego (Radix et Folium Silybi mariani), jednak najbardziej rozpowszechnionym jest owoc (Fructus Silybi mariani syn. Fr. Cardui mariae), w którego skład wchodzi do ok. 2% flawonolignanów zwanych sylimaryną (sylibina, sylidiamina i in.), flawonoidy (kwercetyna), saponiny triterpenowe, związki poliacetylenowe (korzenie), tyranina, histamina, śluz, kwasy organiczne, witamina C i K, fitosterole, garbniki, białka, cukry (ok. 21%), tłuszcz z dużą ilością kwasu linolowego a także składniki mineralne; jako cholagogum, diureticum, vasotonicum.
Najważniejszym z wywieranych przez ten surowiec działań na organizm jest działanie odtruwające frakcji flawonolignanów z owoców ostropestu zwanej sylimaryną i jej wybiórcze zdolności ochraniania miąższu wątroby przed niszczącym wpływem różnych trucizn.
Sylimarynę stosuje się w leczeniu wyłącznie schorzeń wątroby a zwłaszcza w jej wirusowym zapaleniu; także w okresie rekonwalescencji po odbytej żółtaczce zakaźnej.

Roślina ta jest bardzo łatwa w uprawie ale okropnie kolczasta. Wyglądem przypomina oset ale liście ma białoplamiste i marmurkowate. Legenda głosi, że w momencie kiedy Matka Boska karmiła piersią Jezusa to część pokarmu spłynęła z niej i kapnęła na tę roślinę, która zyskała w ten sposób właściwości lecznicze.
Uprawiany jest przez wysiew nasion bezpośrednio na pole w rozstawie 60x50cm. Nasiona bardzo szybko kiełkują a siewki są bardzo duże.

Wrotycz to wspaniała roślina do sporządzania wywarów. Stosuje się je do walki np. z mszycami w ogrodzie.
Lista ziół służących do naturalnych oprysków jest długa: pokrzywa, skrzyp, mniszek, rumianek, bylica piołun, czosnek, aksamitka.
To wspaniała alternatywa dla chemii w ogrodzie. Jak widać ziołą leczą nie tylko ludzi, ale też ogród.

RODZINA: SZORSTKOLISTNE- BORAGINACEAE
Farbownik lekarski- Anchusa officinalis L.

Farbownik lekarski jest byliną, rzadziej rośliną 2-letnią, z silnym kłączem i palowym korzeniem.
Początkowo wykształca lancetowate liście odziom­kowe zebrane w różyczkę, później łodygi proste o wysokości do 80 cm. Liście łodygowe są podługowatolancetowate, górne siedzące, dolne zwę­żone w krótki ogonek. Cała roślina jest szczeciniasto owłosiona.
Kwiaty są 5-krotne, zrosłopłatkowe, purpurowo-fioletowe, czasami czerwone lub niebieskie, zebrane w skrętki w gęstym kwiatostanie na szczycie łodygi.
Owocem jest poczwórna rozłupnia, rozpadająca się na cztery jasnobrunatne silnie pofałdowane rozłupki.
Kwitnie od maja do września.
W Polsce występuje powszechnie na niżu i w niższych górach, często jako chwast ruderalny. Rośnie na suchych wzgórzach, polach, przy drogach i na rumowiskach.

Surowcem leczniczym jest ziele (Herba Anchusae) i kwiat (Flos Anchusae). Surowiec zbiera się i suszy w zacienionym oraz przewiewnym miejscu.
Młode liście, zawierające znaczne ilości witaminy C, używa się na sałatę, kwiaty do farbowania na żółto, a korzenia - na ciemnopurpurowo. Ziele farbownika zawiera do 10% garbników, alkaloidy, cynoglosynę i konsoli-dynę, cholinę, alantoinę, śluzy, antocyjany. Działa zmiękczająco i wykrztuśnie. Stosowane jest do leczenia nieżytu oskrzeli i górnych dróg oddechowych.

RODZINA: SZORSTKOLISTNE- BORAGINACEAE
Ogórecznik lekarski- Borago officinalis L.

Ogórecznik lekarski należy do rodziny Szorstkolistnych- Boraginaceae; jest rośliną jednoroczną o łodygach wzniesionych do wysokości 60 cm., rozgałęzionych i szorstko owłosionych.
Liście mają charakterystyczny zapach świeżych ogórków (stąd nazwa), dolne są duże, eliptyczne, mięsiste; górne małe, podługowate, obejmujące wpół łodygę. Liście pokryte są gęsto twardym włoskiem (potrzebne są rękawiczki).
Kwiaty są 5-krotne i zrosłopłatkowe, duże, niebieskie, zwisające, zebrane w luźne skrętki. Kwitnie od maja do września.
Owocem jest czterokrotna rozłupnia.
Pochodzi z krajów Śródziemnomorskich (Hiszpania, kraje atlantyckie Europy, występuje także w Azji Mniejszej), uprawiany jest w Europie. W Polsce występuje jako zdziczały chwast ogrodowy lub jest uprawiany.

Surowcem leczniczym jest ziele (Herba Boraginis). Ścina się całe kwitnące rośliny i suszy rozłożone na słońcu, a po zwiędnięciu dosusza się w suszarni w temperaturze nie wyższej niż 40 stopni. Surowcem może być także olej z nasion Ogórecznika (Oleum Boraginis).
Ziele zawiera olejek eteryczny o ogórkowym zapachu, flawonoidy, śluzy, żywice, garbniki i sole mineralne (Mg, Ca, Si, K- niezbędny pierwiastek do właściwej pielęgnacji skóry, włosów i paznokci- produkowane są kapsułki z krzemem przeciw łamaniu się paznokci) zawierające m.in. rozpuszczalną krzemionkę oraz kwas askorbinowy (bardzo dużo witaminy C, prowitaminę A).
Ziele Ogórecznika należy do surowców o łagodnym działaniu na organizm. Zwiększa dobową ilość moczu, leczy choroby dróg oddechowych, uspokaja układ nerwowy, reguluje przemianę materii. Stosowane jest w przewlekłym zapaleniu kłębków nerkowych, przy zaburzeniach nerwowych i zapaleniu stawów. Zewnętrznie w trądziku młodzieńczym, wypryskach i świądzie skóry.
Olej zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe (niezbędne o bardzo dużym znaczeniu w diecie człowieka).

Bardzo ciekawa, dekoracyjna roślina o przyjemnym zapachu świeżego ogórka, bardzo dekoracyjnych, niezwykle miododajnych, pastelowo niebieskich kwiatach skupionych w charakterystycznych kwiatostanach (skrętki) tworzących baldachowaty, zwisający kwiatostan. Zerwane kwiaty można kandyzować i wykorzystywać do dekoracji- szczególnie deserów.
Stosowany jest od wiosny kiedy rozety liściowe są młode. W starszych publikacjach polecany był jako roślina stanowiąca dodatek do wiosennych sałatek zamiast ogórka (jednakże stwierdzono niedawno, iż zawiera substancje rakotwórcze co można odnaleźć w najnowszych opracowaniach).
Liście zawierają bardzo duże ilości zw. mineralnych (Ca, Mg, K dlatego polecano je jako składnik do sałatek, a także dlatego, że ogórek zabija witaminy i związki zawarte w pomidorach. U nas bardzo często miesza się ogórek z pomidorem więc Ogórecznik stanowił doskonałą alternatywę).
Ziele stosowane było jako środek wyksztuśny, słabo przeczyszczający, moczopędny, przeciwzapalny i przeciwgorączkowy (działa uspokajająco i przeciwdepresyjnie), przy zapaleniu płuc, gruźlicy płuc, a zewnętrznie w stanach zapalnych jamy ustnej, gardła i pochwy. Dziś jednak podchodzi się od niego z wielką ostrożnością. Najczęściej stosowany jest tłoczony na zimno olej (jako środek do pielęgnacji skóry- firma Gala).
Roślinę tą uprawia się z siewu nasion bezpośrednio na pole w kwietniu w rozstawie 40-50x40 cm. Raz uprawiany nie wymaga ponownego wysiewu (część nasion rozsiewa się samoistnie i trzeba tylko przerywać. Szczególnie dekoracyjna na początku kwitnienia i po deszczu.

RODZINA: SZORSTKOLISTNE- BORAGINACEAE
Miodunka plamista- Pulmonaria officinalis L.

Miodunka plamista jest wieloletnią rośliną zielną; cała jest szorstko owłosiona.
Ma łodygi wzniesione, kanciaste i rozgałęzione, o wysokości do 30cm.
Liście odziomkowe są sercowatojajowate, długogonkowe, natomiast łodygowe jajowatolancetowate, siedzące.
Kwiaty promieniste, 5-krotne i zrosłopłatkowe, początkowo barwy czerwonawej, później niebiesko-fioletowe, zebrane w skrętki.
Owocem jest rozłupnia.
Kwitnie od marca do maja.
Roślina ta występuje w południowej i środkowej Europie. W Polsce tylko w zachodniej części niżu, na Pomorzu Zachodnim i w Poznańskiem. Rośnie w lasach i zaroślach.

Surowcem leczniczym jest ziele (Herba Pulmonariae). Zbiera się je od marca do maja ścinając górne, kwitnące części pędów wraz z liśćmi odziomkowymi. Suszy się je rozłożone cienką pojedynczą warstwą w temperaturze nie wyższej niż 35C.
Surowiec zawiera około 2,4% krzemionki częściowo rozpuszczalnej w wodzie, około 6% garbników, saponiny, flawonoidy, kwasy organiczne, związki śluzowe i sole mineralne.
Wyciągi z ziela miodunki działają korzystnie na błony śluzowe dróg oddechowych, przyspieszają proces gojenia się uszkodzonej tkanki płucnej, zwapniają ogniska gruźlicze, pobudzają ruchy nabłonka rzęskowego, upłynniają wydzielinę górnych dróg oddechowych i ułatwiają jej usunięcie. Stosowane są jako lek pomocniczy w chorobach płuc, gruźlicy, nieżycie gardła i oskrzeli, suchym kaszlu i zapaleniu miedniczek nerkowych.