RODZINA: KOSAĆCOWATE- IRIDACEAE
Szafran uprawny- Crocus sativus L.

Szafran uprawny jest byliną wysokości do 30cm., z dużą podziemną bulwą pokrytą siatkowatymi łuskami.
Liście są wyłącznie odziomkowe, ciemnozielone, z białym podłużnym paskiem, sztywne, równowąskie lub lancetowate, zebrane w pęczek.
Kwiaty ma duże, promieniste, lejkowate, fioletowe, żółte lub białe. Słupek z trzema zwisającymi pstropomarańczowymi znamionami.
Owocem jest trójkomorowa wielonasienna torebka. Rośliny uprawiane nie wydają nasion, lecz rozmnażają się przy pomocy bulwek, wyrastających z bulwy matecznej.
Kwitnie od września do listopada.
Pochodzi z krajów śródziemnomorskich, uprawiany w Europie. W Polsce do niedawna uprawiany rzadko, obecnie coraz częściej.

Zastosowanie znalazły znamiona słupków (Stigma Croci). Zbiera się ręcznie całe kwiaty, a następnie wycina z niej znamiona. Suszy bardzo szybko w podgrzewanej suszarni, aby nie straciły barwy.
Zawierają żółty barwnik, gorycz i inne związki. Obecnie jest to jeden z rzadziej używanych surowców leczniczych, chociaż znany był i uprawiany już w starożytności. Powszechnie stosowany był w przemyśle spożywczym jako środek nadający żółtą barwę serom, makaronom i jako środek konserwujący, a również do barwienia tkanin i jako dodatek do niektórych lakierów.

RODZINA: KOSAĆCOWATE- IRIDACEAE
Kosaciec niemiecki- Iris germanica L.

Kosaciec niemiecki jest byliną wysokości do 1m., z grubym i krótkim kłączem.
Łodyga jest bezlistna, rozgałęziona, z pochwiastymi zaschłymi podsadkami przy kwiatach.
Liście ma szerokoszablaste, zaostrzone. Kwiaty są duże, pachnące, fioletowe, białe lub niebieskie.
Owocem jest torebka.
Kwitnie w czerwcu.
Występuje na południu Europy, w Iranie i Afryce Północnej. W wielu krajach jest uprawiany. W Polsce jest uprawiany przede wszystkim jako bylina ozdobna. Istnieje wiele form o różnej barwie i wielkości kwiatów.
Surowcem leczniczym są kłącza (Rhizoma Iridis). Zbiera się je z roślin kilkuletnich, czyści, pozbawia zielonych części i warstwy korowej. Suszy w suszarni ogrzewanej do temperatury 35C. Po wysuszeniu kłącza nabierają przyjemnego zapachu fiołków, stają się kruche i łamliwe.

Zawierają one do 50% skrobi, olejek eteryczny, od którego zależy zapach kłączy, śluz, garbniki i inne związki.
Działają moczopędnie i wykrztuśnie. Stosowane są w chorobach górnych dróg oddechowych, pęcherza i nerek. Częściej używa się ich w przemyśle kosmetycznym i perfumeryjnym jako środek zapachowy. W Polsce surowiec obecnie nie jest stosowany

RODZINA: WARGOWE- LABIATEAE
Macierzanka piaskowa- Thymus serpyllum L.

Roślina wieloletnia. Półkrzew lub krzewinka występująca w klimacie umiarkowanym i chłodnym, wyrastająca do ok. 30cm..Gęsto ulistniona (ładnie kontrastująca ciemna zieleń z białymi kwiatami). Już wczesną wiosną wyróżnia się z liści. Macierzanka cytrynolistna wyrasta wyższa, tworząc krzewy wysokości ok.40cm..
Jest bardzo wiele odmian o wysokości 10cm.,które tworzą do tego stopnia gęste kobierce, że bez przeszkód można po nich deptać a udeptywane wydzielają zapach. Poszczególne odmiany różnią się zabarwieniem liści i kwiatów.
Kwitnie od sierpnia do wrzaśnia. Macierzanka piaskowa występuje na miedzach.

Używali jej Litwini (na Litwie występuje wiele bardzo rozległych borów, w których jest bardzo dużo grzybów i rośnie bardzo dużo Macierzanki występującej na skraju lasów, przede wszystkim na glebach piaszczystych i mało urodzajnych, lepiej rozwija się na stanowiskach słonecznych).
Wierzono w to, że pijąc ja przed stosunkiem uchroni ona od ciąży lub, że można pozbyć się dzięki niej ciąży niechcianej- niestety to nieprawda

Surowcem jest ziele (Herba Serpylli), w którego skład wchodzą:
- olejek eteryczny 0,7-2,5%
- garbniki
- gorycze
- flawonoidy
- sole mineralne (Ca, Mg).
Młode liście można dodawać do wiosennych surówek.
Można ją sadzić we wszelkich szczelinach, ogrodach skalnych a także jako gęste, bardziej lub mniej rozległe dywany.

RODZINA: WARGOWE- LABIATEAE
Tymianek pospolity (właściwy)- Thymus vulgaris L.

Roślina wieloletnia pochodząca znad Morza Śródziemnego. Jest ona niewysokim półkrzewem lub krzewinką i osiąga rozmiary ok. 30cm.
Łodygi zielne są u nasady zdrewniałe lub częściowo pokładające się i bardzo gęsto ulistnione.
Listki drobne, jajowate lub eliptyczne.
Kwiaty drobne, różowo-liliowe do ciemnofioletowych a czasami białe, w główkowatych kwiatostanach na szczytach pędów (roślina bardzo zmienna, gdyż obok siebie mogą występować różowe, fioletowe i białe kwiaty i różna jest też zawartość olejków eterycznych w nich zawartych).
Bylina ta kwitnie od 20 maja do 20 czerwca (do Jana).

Surowcem jest ziele, które zawiera:
-   olejek eteryczny- 2,5% czasami więcej.
-   kwasy organiczne.
-   terpeny.
-   gorycze.
-   sole mineralne (Ca, Mg).
Jako przyprawa wykorzystywana jest do potraw z pomidorem i bakłażanem, pizzy, zapiekanki, spaghetti (dodajemy go pod koniec gotowania, ponieważ zawiera dużo goryczy).
Wspaniały jest także jako przyprawa do ryb (gotowanej lub przygotowanej inaczej) i z tego względu wchodzi w skład przypraw do ryb.
Jako roślina lecznicza wykorzystywany jest w przypadku bólu gardła, gdyż ma działanie wykrztuśne (syrop jest bardzo dobry na suchy kaszel). Działa także przeciwbakteryjnie (przewód pokarmowy) i pobudza trawienie. Wysiewa się go bezpośrednio na pole w rozstawie 30x20-30 lub produkuje rozsadę (jest idealnie przystosowany do naszych warunków klimatycznych).
Można sadzić go nawet w małych otworach np. między płytkami czy kamieniami albo w pojemnikach i ogródkach skalnych.
Jastos- podobny do Tymianku, działanie tak samo wyksztuśne, przeciwbakteryjne. Stosowany do przemywań i okładów zewnętrznych na ropiejące krosty i zranienia oraz na zakażenia grzybicze skóry (moczenie nóg). Rozstawa 20x20.

RODZINA: WARGOWE- LABIATEAE
Melisa lekarska- Melissa officinalis L.

Pochodząca znad Morza Śródziemnego rzadko owłosiona bylina osiągająca wysokość ok. 60-80cm. W pierwszym roku wytwarza niewysokie pędy, ulistnione naprzeciw-nakrzyżlegle.
Liście jajowate, ząbkowane, ciemno zielone i błyszczące z daleka. W drugim roku wytwarza pędy kwiatostanowe. Roślina bardzo miododajna (Mel- z greckiego oznacza miód, idealnie komponuje się miód).
Kwiatostany wyrastają z kątów liści, główkowate. Kwiaty białe, czasem lekko zaróżowione. Roślina lepiej prezentuje się przed wytworzeniem pędu kwiatostanowych, gdyż występuje u niej drobnienie liści. Kwitnie od czerwca do końca lipca i później powtórnie w sierpniu aż do września (lecz by nastąpiło drugie kwitnienie trzeba ją zebrać).

Surowcem jest ziele, z którego uzyskuje się:
-   olejek eteryczny (niewiele bo maksymalnie do 1%, ale plantacje na których jest uprawiany uzyskują z tego tytułu dość duże dochody) o lekko cytrynowym zapachu- ładniej pachnie jak jest świeży.
-   zawiera także garbniki.
-    kwasy organiczne.
-    dużo zw. mineralnych.
Uprawiana z rozsady, nasion lub przez podział roślin w rozstawie 40x30cm. Warto ją odmładzać, gdyż później wypuszcza pędy kwiatostanowe.
Działa uspokajająco i spazmolitycznie, przeciwbakteryjnie, grzybobójczo, immunostymulująco (mogą stosować ja zarówno dzieci jak i osoby starsze), wyksztuśnie.
Jako przyprawa stosowany jest przede wszystkim do herbatek, deserów, słodyczy, napojów orzeźwiających ale najbardziej chyba znany jest melisowy miód.


Surowcem jest ziele, z którego uzyskuje się:
-   olejek eteryczny (niewiele bo maksymalnie do 1%, ale plantacje na których jest uprawiany uzyskują z tego tytułu dość duże dochody) o lekko cytrynowym zapachu- ładniej pachnie jak jest świeży.
-   zawiera także garbniki.
-    kwasy organiczne.
-    dużo zw. mineralnych.
Uprawiana z rozsady, nasion lub przez podział roślin w rozstawie 40x30cm. Warto ją odmładzać, gdyż później wypuszcza pędy kwiatostanowe.
Działa uspokajająco i spazmolitycznie, przeciwbakteryjnie, grzybobójczo, immunostymulująco (mogą stosować ja zarówno dzieci jak i osoby starsze), wyksztuśnie.
Jako przyprawa stosowany jest przede wszystkim do herbatek, deserów, słodyczy, napojów orzeźwiających ale najbardziej chyba znany jest melisowy miód.

RODZINA: WARGOWE- LABIATEAE 
Mięta pieprzowa- Mentha x piperita L.

Mięta pieprzowa jest naturalnym mieszańcem powstałym na skutek krzyżówek dzikich gatunków: Mentha aquatica L.(Mięty nadwodnej) i Mentha spicata Huds. (Mięty zielonej). Nie wytwarza nasion (nasiona zakupione w sklepie to nasiona Mięty kędzieżawej).
Jest byliną o silnie aromatycznym zapachu i o chłodzącym, orzeżwiającym smaku.Wytwarza liczne rozłogi.
Łodygi ma czterokątne, często ciemnopurpurowo nabiegłe, nagie lub owłosione, wysokie do 80 cm.
Liście są naprzeciwległe, jajowatopodługowate, krótkoogonkowe, o brzegach ostro piłkowanych, na szczycie zaostrzone.
Kwiaty wykształca drobne, różowe, białawe lub liliowe (bardzo dekoracyjna).
Owocem jest poczwórna rozłupnia.
Kwitnie od lipca do września.

Roślina rozmnaża się głównie wegetatywnie za pomocą rozłogów, z których wykonuje się sadzonki zawierające 2 oczka (ma tak niesamowitą zdolność tworzenia rozłogów, że jesienią z takiej sadzonki wyrasta wielka kula rozłogów). Pozostaje na tym samym miejscu przez kilka lat, aczkolwiek na plantacjach uprawiana jest jako roślina jednoroczna. W Polsce jest obecnie uprawiana na wielką skalę.
Surowcem leczniczym są liście (Folium Menthae piperitae) i otrzymywany z liści lub ziela olejek eteryczny (Oleum Menthae piperitae). Młoda roślina ma już w pełni rozwinięte zbiorniczki olejkowe, których liczba i zawartość nie zmienia się. Liście na surowiec leczniczy zbiera się w ciepłe i słoneczne dni przed zakwitnięciem rośliny i suszy natychmiast w strumieniu powietrza w temperaturze nie wyższej niż 30 stopni.
Surowiec zawiera olejek eteryczny, gorycze, garbniki, kwas askorbinowy, rutynę, kwas ursolowy i oleanolowy.
Mięta pieprzowa ma bardzo szerokie zastosowanie. Pobudza ona wydzielanie soków żołądkowych, wzmaga łaknienie, działa przeciwskurczowo na mięśnie gładkie, pobudza wydzielanie żółci, działa uspokajająco, poprawia smak i zapach wielu potraw i leków. Ma również słabe działanie antyseptyczne. Używana jest w leczeniu skurczów przewodu pokarmowego, wzdęciach i biegunkach, jako środek przeciwbólowy, do płukania jamy ustnej przy bólu zębów i nacierania skroni przy bólach głowy, a również w bólach neuralgicznych i reumatycznych. Bardzo często olejek miętowy wchodzi w skład proszków i past do czyszczenia zębów, płynów kosmetycznych, cukierków.

Używa się jej także jako przyprawy. Służy do sporządzania napojów orzeźwiających, koktajli, drinków, soków, herbatek, do potraw, sosów, pieczeni (mieszanka składająca się z 1/3 mięty, 1/3 szałwi, 1/3 bazylii). Ziele mięty jest jedną z najczęściej używanych przypraw na całym świecie.
Przeto, iż wytwarza bardzo dużą ilość podziemnych rozłogów, w ogrodzie musi się jej ograniczyć wzrost (np. wiadro, donica, ograniczniki nabyte w sklepie ogrodniczym, lub po prostu posadzić w plastikowym worku wypełnionym podłożem, który można wymieniać po kilku latach).
Istnieje wiele gatunków Mięty. Można uprawiać także np. Miętę nadwodną- M. aquatica, Miętę kędzierzawą- M. spicata (o bardziej kędzieżawych liściach), a także odmianę dwubarwną. Najbardziej popularne są jednak dwie formy mięty pieprzowej:
-   forma biała (liście od spodu owłosione i zielone pędy).
-   forma czarna (ma lekko antocjanowo zabarwione pędy i liście od spodniej strony)
Forma czarna jest bardziej wytrzymała na mrozy ale mniej odporna na rdzę mięty; biała natomiast jest mniej odporna na mróz, ale za to bardziej na rdzę.
Częściej uprawiana jest forma czarna, gdyż ma idealny bukiet zapachowy (olejek eteryczny charakteryzuje się tym, iż składa się w 50% procentach z mentolu).

RODZINA: WARGOWE- LABIATEAE
Kocimiętka właściwa- Nepeta cataria L.

Kocimiętka jest rośliną wieloletnią.
Łodygę ma wzniesioną do wysokości 30- 120 cm, całą miękko owłosioną i rozgałęzioną (rozbieżność ta wynika z faktu, iż występują dwa rodzaje Kocimiętki: Kocimiętka cytrynolistna- Nepeta cataria var. citriodora, o przyjemnej i intensywnej cytrynowej woni; oraz Kocimiętka właściwa- Nepeta cataria var. mussini, której nieprzyjemny zapach uwielbiają koty a niecierpią komary).
Liście są naprzeciwległe, krótkoogonkowe, dolne trójkątne, górne podługowate, o nasadzie sercowatej, brzegi ukośnie piłkowane.
Kwiaty są białe lub różowe (dolna warga korony nakrapiana purpurowo), a także fioletowe; dwuwargowe, zebrane w nibyokułki w kątach górnych liści.
Owocem jest poczwórna rozłupnia. Rozłupki są gładkie i nagie.
Kwitnie od czerwca do sierpnia lub października

W Polsce występuje w rozproszonych stanowiskach na terenie całego kraju, najczęściej w zaroślach, ogrodach, na śmietniskach, stokach i przychaciach.
Surowcem leczniczym jest ziele (Herba Nepetae catariae). Zbiera się je w czasie kwitnienia roślin, podczas suchej i słonecznej pogody. Suszy w miejscach przewiewnych i zacienionych lub w suszarni w temperaturze do 30 stopni. Surowiec przechowuje się w zamkniętych pojemnikach.
Ziele zawiera olejek eteryczny (do 0,7%), gorycze i garbniki.
Surowiec ma działanie moczopędne, żółciopędne, uspokajające i przyspiesza procesy trawienia. Stosuje się go głównie w medycynie ludowej przy leczeniu zaburzeń układu nerwowego i chorób układu trawienia.
Kocimiętka cytrynolistna osiąga wysokość 60-120cm, aczkolwiek jest ona uzależniona od warunków uprawy. Najbardziej interesujące cechy to to, iż pięknie pachnie cytryną i wytwarza białe lub bladoróżowe kwiaty.
Kwitnie od czerwca do października. Ma piękne, miękkie w dotyku, sercowate liście, które pozostawiają bardzo dużą ilość olejku eterycznego.
Nazywana jest „angielską herbatką”, ponieważ idealnie nadaje się do robienia z niej orzeźwiającej herbatki.

Częściej spotykana w uprawie jest jednak Kocimiętka właściwa, którą uprawia się w rozstawie 30x30. Jest ona wiele niższa, gdyż osiąga 30-40 centymetrów wysokości (rzadko wyższa). Kwitnie bardzo intensywnie od czerwca nawet do połowy sierpnia. Kwiaty inne bo fioletowe. Nieprzyjemnie pachnie (prawdopodobnie dlatego odstrasza komary. Ostatnio stała się ona bardzo modna na zachodzie Europy.
Obie są roślinami leczniczymi bardzo dobrze działającymi na przewód pokarmowy.

RODZINA: WARGOWE- LABIATEAE
Bazylia pospolita- Ocimum bazylicum L.

Roślina jednoroczna, która wyrasta do wysokości 25-50cm.(bardzo wiele form i odmian, z których najniższa jest Bazylia mniejsza- grecka, O.bazylicum jest większa).
Liście zielone, lekko antocjanowe zabarwione kwiatostany a same kwiaty białe. Forma grecka- mniejsza tworzy gęsto ulistnione kule z białymi kwiatami.
Bazylia nazywana jest „Królową przypraw”i „Królewskim zielem”. Stosowana była na dworach królewskich i książęcych, była ozdobą stołów w formie bukietów a olejek eteryczny działał uspokajająco. Przez wiele lat była bardzo ważna w lecznictwie(teraz straciła na znaczeniu, gdyż obecnie jest z kolei bardzo ceniona jako przyprawa). W XVII w. pewien lekarz dowodził, że może ona źle działać na człowieka (czarne robaki z uszu i nosa od nawąchania się jej zapachu), lecz były to brednie.
Używana przy leczeniu Cholery.
Właściwości lecznicze- zawiera olejek eteryczny i garbniki, sole mineralne, saponiny i nieznaczną ilość glikozydów i flawonoidów.
Olejku eterycznego w suszonym zielu jest ok. 2,5%. Ziele zbiera się na początku kwitnienia (ścina się na wysokości ok.10cm nad powierzchnią gleby nadziemną część rośliny- pierwszy zbiór w pierwszej poł. lipca, następny w sierpniu i we wrześniu).
Bazylię można uprawiać w doniczkach, w skrzynkach i na zbiór pęczkowy. Jej zapach jest zniewalający. Harmonizuje doskonale z:
-   pomidorami (najlepiej świeże zioła- aby przedłużyć jej świeżość można ją drobniutko pokroić i zakonserwować w kostkach lodu, lub skropić olejem i zamrozić w pojemniczku)
-  mięsem (mielone, duszone mięso i pieczone a nawet schabowe).
Można ją uprawiać praktycznie przez cały rok (zbiór pęczkowy ok.15cm, w bukiecie może stać nawet miesiąc, włożona z korzeniami powoduje, że woda jest zawsze czysta a nie oślizła i można jej się napić, zawsze jako pierwsza „wita” gdy wchodzimy do domu).
Olejek eteryczny w niej występujący jest olejkiem bakteriobójczym i dezynfekującym (choć przez pewien czas była wyrzucona ze spisu roślin leczniczych).
W Indiach przysięgało się na Bazylię w sądzie, gdyż była tam uważana za roślinę świętą. Są także Bazylie o liściach fioletowo zabarwionych i kwiatach różowych”Dark opal”, a także liściach intensywnie zielonych i czarnych.
Jest rośliną ciepłolubną. Wychodzi z siewu, ale lepiej przygotować rozsadę w szklarni lub mnożarce. Wysiewamy nasiona ok.20 marca do skrzynek i po tygodniu, kiedy wschodzące siewki przypominają „2 podkóweczki” pikujemy je do skrzyneczki w rozstawie 5x5 lub do doniczek- „multiplatów”. Około 15 maja(data graniczna dla wszystkich roślin ciepłolubnych) wysadzamy na grządki (spadek temp. poniżej zera powoduje jej wymarznięcie). Wysiew „na polu” wykonuje się 5-10 maja (3-4 nasiona się wysadza żeby miała ładniejszy pokrój) a nasiona pojawiają się po 15 maja.
Rozstawa jest różna dla różnych jej form:
30x20-dla greckiej
30x30-dla”Dark opal”- lekko strzępiaste liście i fioletowe kwiaty.
40x30-dla wyższych jej form.
Gdy młode rośliny wytworzą trzy pary liści ustrzykuje się wierzchołki aby mieć formę krzewiastą.
Bazylia odstrasza komary.
Najlepiej rośnie na glebach lekkich, ciepłych, stanowiskach słonecznych o odczynie obojętnym lub zasadowym lecz nienawidzi oborniku (gleba powinna być próchniczna

niestety z braku czasu dziś nowych roślin nie będzie. Jutro tez może nic się nie pojawić ale będę się starał możliwie regularnie ukazywać kolejne strony sagi. Na wszelki wypadek, przewidując taki stan rzeczy, nadłożyłem ostatnio nieco więcej niż wynikałoby z przyjętych założeń

ok, ja jestem baaaaardzo cierpliwa - w tej kwestii poczekam...