Irysy bródkowe (Iris barbata, Iris germanica) to najpopularniejsza i najbardziej ozdobna grupa irysów kłączowych. Zaryzykuję stwierdzenie, że każdy je uprawiał bądź uprawia.
Posiadają kilka ważnych zalet. Są odporne, łatwe w uprawie i pielęgnacji jeśli rosną na właściwym stanowisku i mają dużą wartość ozdobną w okresie kwitnienia. Kwitną około miesiąca, a największe nasilenie przypada w maju. Aby wydłużyć maksymalnie ten okres dobieramy odmiany o różnej porze kwitnienia: wczesne, średnie i późne.
To fascynujące rośliny, które mają wielu miłośników i kolekcjonerów, dlatego postanowiłam szczegółowo przybliżyć i zebrać w jednym miejscu sekrety ich uprawy. Jak o nie dbać aby obficie kwitły - najpopularniejsze pytanie, jakie się pojawia odnośnie irysów.
Najpierw podział irysów bródkowych ze względu na wysokość roślin i wielkość kwiatów:
- miniaturowe niskie (10-20 cm)
- niskie (20-30 cm)
- pośrednie (30-40 cm)
- miniaturowe wysokie (30-50 cm)
- rabatowe (40-60 cm)
- wysokie (70-90 cm)
Pora sadzenia
Aby uzyskać najlepsze wyniki, irysy powinny być sadzone w okresie późnego lata, od końca lipca do września. Ważne jest, aby się dobrze zakorzeniły przed zakończeniem sezonu wegetacyjnego. Jeśli lato jest upalne, korzystniejsze jest sadzenie wrześniowe.
Miejsce sadzenia
Irysy bródkowe wymagają co najmniej pół dnia słońca. Lubią miejsca w pełni nasłonecznione. Niezbędny jest dobry drenaż, który uzyskujemy sadząc je na podniesionych rabatach lub na stoku. Około 60 % irysów kwitnie w pierwszym roku, część z nich potrzebuje do wytworzenia kwiatów dodatkowego sezonu.
Przygotowanie gleby
Dobrze jest wykonać analizę gleby. W zasadzie irysy będą dobrze rosły w większości gleb w ogrodzie. Jeśli ziemia jest zbyt ciężka, można dodać do niej gruboziarnistego piasku i kompostu. To na pewno poprawi odwodnienie. Idealne pH to 6.8 (lekko kwaśne), ale irysy są tolerancyjne w tym zakresie. Aby dostosować pH do ich wymagań mieszamy ziemię z wapnem lub dodajemy siarki.
Jeśli nie mamy takiej możliwości proponuję przekopać całą rabatę, gdzie mają rosnąć irysy, zmieszać z materią organiczną i piaskiem oraz uformować lekkie wzniesienie. Wtedy mamy pewność, że kłącza nie będą podmakały.
Głębokość sadzenia
Kłącza irysów bródkowych powinny być sadzone w specyficzny sposób. Pamiętam stare książki z lat osiemdziesiątych, kiedy to dokładnie na rysunkach zostało objaśnione. Zapamiętałam dzięki temu najważniejsze zasady. Pokażę je także na rysunkach.
Przygotowane kłącze ze skróconymi liśćmi i korzeniami układamy tak, aby liście znajdowały się od północy a kłącze od południa. Dzięki temu liście nie cieniują kłącza, a kłącze od słońca bardziej się nagrzewa. To ważne. Korzenie powinny być skierowane do dołu, nie podwinięte. Kłącza nie zakopujemy głęboko do ziemi, a układamy na podwyższeniu i leciutko po boku przysypujemy i uciskamy korzenie. Zależy to od gleby. Na glebach lekkich kłącze może być na boku centymetr zasypane, ale na ciężkich już nie. Wierzchołek powinien wystawać. Najważniejszym błędem w uprawie irysów bródkowych jest zbyt głębokie sadzenie, przez co kłącza gniją, a rośliny nie kwitną lub bardzo słabo.
Odległość sadzenia
Zwykle zachowujemy odległość między 30 a 60 cm. Zależy to od wysokości irysa i siły wzrostu. Jedne są ekspansywne inne nie. Jeśli posadzimy za gęsto, irysy szybko będą się ze sobą stykały i odmłodzenie kępy szybko będzie konieczne. Średnio kępy irysów odmładzamy co 3-5 lat.
Podlewanie
Nowo posadzone rośliny potrzebują wilgoci, aby ich system korzeniowy złapał się gruntu. Ilość wody zależy w znacznym stopniu od rodzaju gleby. Na cięższych podlewamy rzadziej, bo gleba trzyma wilgoć. Kiedy irysy rosną w kolejnym sezonie, podlewanie nie jest im już potrzebne, z wyjątkiem upalnej i suchej pogody. Zalewanie roślin to kolejny, częsty błąd w uprawie irysów.
Nawożenie
Dobra jest mączka kostna i superfosfat. Nawozy z dużą ilością azotu są niekorzystne. Powodują wiele problemów. Zasilanie nawozami powinno być ostrożne i przemyślane. Na miesiąc przed kwitnieniem, w czasie kwitnienia tulipanów stosujemy superfosfat, ale rozsypujemy go daleko od korzeni, w żadnym wypadku nie sypiemy na kłącze. We wrześniu natomiast nawozimy mączką kostną.
Podział kęp
Zanim kępy irysów "wyłysieją" w środku, muszą być rozsadzone, najlepiej co 3-4 lata. Zatłoczone karpy cierpią na brak składników odżywczych, ciasnotę a nawet choroby. Dzielenie jest bardzo proste, a wykonujemy je od lipca do września. Możemy albo wykopać całe kępy, usunąć stare kłącza ze środka i posadzić duże zewnętrzne i młode, albo odciąć od zewnątrz najlepsze kłącza, a pozostałość wyrzucić.
Stwarza to doskonałą okazję do wymiany irysów z przyjaciółmi. Kłącza są łatwe do kopania, w przeciwieństwie do niektórych innych roślin, ponieważ korzenie nie rosną głęboko, a kłącza "siedzą" blisko powierzchni ziemi. Można dzięki temu zdobyć nowe, ciekawe odmiany. Wysyłka, nawet w płaskim pudełku czy kopercie bąbelkowej jest łatwa, a rośliny nie wyschną w transporcie.
Ogólna pielęgnacja w sezonie
Należy przede wszystkim utrzymywać rabaty w stanie wolnym od chwastów, co pozwala wierzchołkom kłączy wygrzewać się w słońcu. Robimy to ostrożnie, aby ich nie uszkodzić. Rabat nie ściółkujemy korą ani niczym innym.
Kwiaty po przekwitnięciu wycinamy pojedynczo, a jak wszystkie przekwitną, wycinamy całą łodygę kwiatową przy ziemi. Zdrowe, zielone liście pozostawiamy w spokoju, ale chore i brązowe usuwamy. Późną jesienią przycinamy liście na około 15 cm.
Zimą nowo posadzone irysy potrzebują okrycia, zwłaszcza na obszarach z mroźnymi zimami. Dobrym materiałem jest słoma, sosnowe igliwie, suche liście. Wczesną wiosną okrywę zdejmujemy. Późne przymrozki mogą przeszkodzić w zakwitnięciu.
Uprawa irysów w donicach
Uprawiając irysy bródkowe wiele lat temu, nie wpadłam na to, że można je uprawiać w pojemnikach. Na jednej z ostatnich wystaw Chelsea Flower Show podpatrzyłam bardzo ciekawy sposób aranżacji ogrodu z irysami również w dekoracyjnych donicach.
Muszą mieć otwór odpływowy w dnie, położoną warstwę drenażu w postaci potłuczonych doniczek i keramzytu i lekką, przepuszczalną glebę o pH lekko kwaśnym. Do ziemi możemy dodać przekompostowanej kory sosnowej. Uważamy z podlewaniem, aby kłącza nie gniły w zbyt mokrym podłożu. Po przekwitnięciu donicę z irysami przechowujemy na zewnątrz (najlepiej zadołowaną) do następnego roku lub wysadzamy do gruntu. Co dwa lata wymieniamy rośliny, ponieważ kwitnienie będzie zanikać.
Irysy bródkowe mają bardzo szerokie spektrum kolorów. Z osobliwości wymienię brązowe, czarne, niebieskie, morelowe, purpurowe i różne ciekawe metaliczne i dwubarwne połączenia. Istnieją setki kolorów i tysiące odmian więc każdy znajdzie coś dla siebie.
Zapraszam do obejrzenia galerii zdjęciowej z irysami bródkowymi i do zamieszczania zdjęć irysów w naszym wątku na Forum Irysy.
Poprzedni artykuł o irysach bródkowych tutaj.
Fot. i tekst - Danuta Młoźniak - Gardenarium
Kopiowanie zabronione
Super porady - zadam pytanie w wątku o irysach.
Mówi się na irysy boginie - bo nazwa pochodzi od Iris - bogini tęczy, posłanki bogów - to wersja z mitologii greckiej - i tęcza i bogini się zgadza :)
Mam kilka odmian irysów bródkowych i co roku nie mogę się doczekać, kiedy zakwitną. Denerwuję się, gdy w czasie ich kwitnienia pada deszcz, który niszczy delikatne płatki. Żywot poszczególnych kwiatów jest krótki, przekwitnięte należy usuwać ponieważ często zagniwają i szpecą kwiatostan. Wysokie odmiany lubią się pokładać i dlatego wymagają podwiązywania do podpórek. W tym roku czekam na nowe kolory, powinny zakwitnąć po raz pierwszy. Największym utrapieniem w uprawie irysów bródkowych jest choroba grzybowa - zgorzelowa plamistość liści, której sprzyjają chłodne i deszczowe lata. Co roku z nią walczę!
Bardzo spodobał mi się pomysł uprawy Irysów w pojemnikach.
W dużych misach może być bardzo kolorowo.
Bardzo cenne informacje :) Chyba się skuszę na irysy ;)
Zachęcam gorąco do uprawy i podzielenia się doświadczeniem.
Pani Danuto, ależ Pani artykuł mi się przyda!
Nad stawem, z konieczności, znacznie podnosiłem w zimie rabaty z irysami. Dopiero teraz, niestety nie późnym latem, będę je przesadzał. Stosując się do Pani wskazówek wiem, że zrobię to lepiej. Wysokie kwiaty irysów pokładają mi się. Nie bardzo mam pomysł jak je podeprzeć. Dotychczasowe paliki nieestetycznie wyglądały, muszę coś innego wymyślić.
Pozdrawiam
Bardzo pomocny artykuł. Zwłaszcza fragment o prawidłowym sadzeniu.