Iris sibirica "Ruffled Velvet" - kwiaty z bliska,  fot. Danuta Młoźniak Spośród kosaćców kłączowych kosaćce bezbródkowe są u nas mniej popularne z kilku powodów. W porównaniu do bródkowych mają mniej okazałe kwiaty, wymagają szczególnego, bo kwaśnego i wilgotnego lub wodnego środowiska. Są mało rozpowszechnione w handlu, a co się z tym wiąże, trudno dostępne i dlatego mniej znane. Posiadają jednak sporo zalet i dlatego warto się nimi na większą skalę zainteresować.

Większość z nich jest łatwa w uprawie. Są bylinami wieloletnimi, nie wymagają więc częstych rozsadzeń i szybko się rozrastają. Niezbyt okazałe kwiaty są rekompensowane ich ilością i szeroką gamą barw. Wyhodowano odmiany dwu- i trójbarwne o urozmaiconych kształtach, dzięki czemu mamy spory wybór i każdy znajdzie swój ulubiony.

Kwiaty osadzone są na sztywnych pędach o wysokości 70-130cm. Na pędzie znajduje się od czterech do siedmiu pąków kwiatowych. Kwitną w maju - czerwcu obficie i dość długo. Długie, wąskie lub mieczowate liście są dekoracyjne od wczesnej wiosny do późnej jesieni. Są odporne na mróz i choroby grzybowe. Ze szkodników mogą zagrażać im mszyce i ślimaki.

Irysy bezbródkowe łatwo rozmnaża się po przekwitnięciu, zwykle późną wiosną albo w połowie lata. Wykopujemy kępy i dzielimy je tak, aby każdy kawałek miał kilka kłączy. Korzenie chronimy przed przesuszeniem. Po posadzeniu podlewamy. Rośliny zakwitną już w następnym roku.

Kosaciec żółtawy (Iris orientalis), fot. Barbara Krajewska Irysy bezbródkowe dzielą się na:

  • syberyjskie (Siberian) - z rejonu euro-azjatyckiej części kontynentu. Są potomkami Iris sibirica i Iris chrysographes
  • japońskie (Japonese)- wyselekcjonowane z Iris ensata, irysów japońskich łąk
  • Spurie (Spuria) - ze stepowej części południa Europy i Bliskiego Wschodu
  • irysy Luizjany - z błotnistych rzek stanu Luizjana w USA
  • kalifornijskie - z wybrzeża Pacyfiku
  • osnówkowe - z azjatyckich stepów i półpustyni

Te trzy ostatnie grupy są w Polsce trudno dostępne i niezbyt polecane do uprawy z powodu niesprzyjających warunków klimatycznych.

Kosaćce bezbródkowe są uniwersalne. Mogą rosnąć w wodzie lub na stanowiskach wilgotnych przez cały rok, a także w miejscach bardziej suchych i słonecznych. Wymagają wtedy częstszego podlewania.

Iris pseudoacorus, fot. Danuta Młoźniak Naszym kosaćcem rodzimym, najbardziej rozpowszechnionym w naturze i rosnącym w wilgotnym, kwaśnym podłożu, a także w wodzie o głębokości do 50cm, jest kosaciec żółty (Iris pseudoacorus). Kwitnie bardzo obficie w maju w różnych odcieniach żółtego: od kremowego, poprzez cytrynowy, ciemnożółty, do złotego. Na dolnym, dość szerokim płatku znajduje się ciemniejsza w odcieniu plamka, otoczona brązowymi kreskami.

Odmiana "Variegata" ma liście w dwóch kolorach - ciemnozielonym i jasnożółtym, które późną jesienią stają się całkowicie zielone. Odmiana amerykańska irysa żółtego - "Holden's Child" ma kwiaty w kolorze purpurowym. Ponieważ jest dość ekspansywny, należy go sadzić w ażurowych koszach lub jutowych workach. Kosze mogą być zanurzone w wodzie.

Kosaciec szczecinkowy (Iris setosa) również dobrze rośnie w wodzie, tylko płytszej, do 15cm. Ma charakterystyczne kwiaty: górne płatki zredukowane są do niemal niewidocznych szczecinek, a dolne, prawie koliste, opadają w dół. Wysokość tych kosaćców jest zróżnicowana: miniaturowe do 20cm, średnie do 40cm, wysokie do 105cm. Odmiany wysokie mogą mieć na rozgałęzionych pędach co najmnej po 11 pąków kwiatowych.

Iris ensata "Rose Queen" ma kwiaty na przełomie czerwca i lipca, kilka tygodni po Iris sibirica i potrzebuje dużo wilgoci, fot. Danuta Młoźniak W strefie bagiennej lub w płytkiej wodzie dobrze rośnie kosaciec różnobarwny (Iris versicolor) - amerykański odpowiednik kosaćca żółtego. Szybko przyrasta w okazałą kępę i obficie kwitnie. Osiąga wysokość 60cm. Pędy kwiatowe rozgałęziają się na 2 do 5 części. Kwiaty ma w różnych odcieniach niebieskiego, fioletu, purpury, czasami z domieszką bieli. Kwitnie w czerwcu, nawet 2-3 tygodnie.

Liście ma sztywne lub lekko przewisające, szablaste, oliwkowe do szarozielonych. Jest całkowicie mrozoodporny. Rozmnażanie nie sprawia większego problemu - przez podział w sierpniu lub wysiew nasion jesienią. Rośliny uzyskane z siewu różnią się od typu i mogą mieć najróżniejsze kolory oraz zestawienia barwne.

Podobny do różnobarwnego, tylko nieco niższy jest kosaciec trawolistny (Iris graminea). W Polsce występował koło Cieszyna. Obecnie znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze jako gatunek wymarły. W uprawach ogrodowych występuje rzadko. Liście ma wąskie, ciemnozielne, wystające ponad dwuszypułkowe pędy kwiatowe. Kwitnie od końca maja do początku czerwca. Kwiaty są fioletowo-niebieskie lub niebieskie. Dolne płatki, ułożone poziomo, zakończone są białym wierzchołkiem z ciemnym żyłkowaniem, górne zaś - wzniesione. Kwiaty pachną delikatnie śliwkami.

Iris laevigata "Variegata", fot. Danuta Młoźniak Naturalnym środowiskiem kosaćca gładkiego (Iris laevigata) jest płytka woda. Irys ten pochodzi z Dalekiego Wschodu. Ta interesująca roślina ma duże kwiaty w kolorach niebieskim, fioletowym i białym z niebieskawymi plamkami. Piękna jest odmiana "Variegata" hodowana w Japonii pod nazwą "Kakitsubata".

Japoński kosaciec mieczolistny (Iris ensata), latem potrzebujący wilgoci, zimuje w glebie osuszonej. Sadzi się go w pojemnikach w wodzie, a po przekwitnięciu przenosi do suchego miejsca w ogrodzie.

Najbardziej u nas znanym i rozpowszechnionym w uprawach ogrodowych jest kosaciec syberyjski (Iris sibirica). W stanie dzikim rzadko występuje i dlatego znajduje się pod prawną ochroną gatunkową. Ta roślina dobrze się czuje na stanowiskach słonecznych, w pobliżu wody, ale także w miejscach lekko wilgotnych. Wymaga gleby przepuszczalnej i żyznej, lekko kwaśnej. Kwitnie w maju, czerwcu na ciemnoszafirowo-niebiesko. Są także odmiany o białych kwiatach np. "White Swirl". Kwiaty umieszczone są na wysokich (do 90cm) łodygach, wystających ponad długie, wąskie, ciemnozielone liście.

Podobne wymagania ma kosaciec żółtawy (Iris orientalis). Kwiaty ma białe, górne płatki wzniesione, zaś dolne z żółtą smugą, szerokie, prawie koliste, z lekko pofalowanymi brzegami. Pędy kwiatowe wysokie, do 100cm, wyrastające ponad liście. Może rosnąć na bylinowych rabatach.

Czarny Iris chrysographes doskonale rośnie w stale wilgotnej glebie, fot. Danuta Młoźniak Kosaciec prążkowany (Iris chrysographes), z grupy syberyjskich, pochodzi z zachodnich Chin. Charakteryzuje się pachnącymi kwiatami w kolorach ciemnego fioletu, sprawiającego wrażenie prawie czarnego. Na dolnym płatku znajduje się charakterystyczna żółta żyłka. Kwitnie w czerwcu - lipcu. Podłoże dla niego musi być żyzne, próchniczne, wilgotne.

Wszystkim wyżej wymienionym kosaćcom - rosnącym w środowisku wodnym, nadwodnym i wilgotnym - w celu stworzenia naturalistycznego otoczenia stawu, oczka wodnego czy strumyka, mogą towarzyszyć rośliny o podobnych wymaganiach. Mogą to być: knieć błotna (Caltha palustris), języczki (Ligularia), krwawnica (Lythrum salicaria), pełnik ( Trollius), wierzbówka kiprzyca (Epilobium angustifolium), wrotycz (Tanacetum vulgare), wiązówka błotna (Filipendula ulmaria), wielosił błękitny (Polemonium coeruleum), sadziec konopiasty (Eupatorium cannabinum), tojeść kropkowana (Lysimachia punctata), tojeść rozesłana (Lysimachia nummularia) i wiele innych. Wyżej wymienione gatunki należą do naszej rodzimej flory i nie ma z nimi problemów. Są w pełni mrozoodporne i dlatego szczególnie polecane.

Rośliny strefy wodnej, strefy bagiennej, błotnej i nadbrzeżnej nadają stawom i innym zbiornikom wodnym naturalny wygląd i pozwalają na płynne przejście ze strefy wilgotnej do dalszej części ogrodu.

Artykuły o irysach:

Wątek na forum Irysy.

Słowa kluczowe: rośliny, byliny
2 komentarzy:
Maja Dehmel 13:14, 19 mar 2012

Piękne te irysy bezbródkowe. Chyba się nimi zainteresuję, nie mam u siebie takich a widać, że warto.

A_gawa 20:13, 01 maj 2014

Dodaję do ulubionych.