Ogrody warzywne znam od dzieciństwa. Kiedyś były przecież oczywistą i popularną częścią prawie każdego przydomowego ogrodu. Moja babcia i mama uprawiały wszystko co potrzebne na zupę, ponadto ogórki, pomidory i kapustę, a nawet ziemniaki, jeśli ogród był większy. Były to ważne i potrzebne działania, bowiem smaku świeżych warzyw prosto z ogrodu nie zastąpi nic.

Potem (lata 80-te) warzywniki zanikły na korzyść czasowo modnych ogrodów z kolorowych iglaków oraz bylin, aby znowu w ostatnich latach, za sprawą różnorodnych prestiżowych wystaw ogrodniczych typu Chelsea Flower Show, wrócić zasłużenie do łask, a co więcej zabłyszczeć w ogrodzie jak prawdziwe gwiazdy. Ale one nie tylko błyszczą, są również bardzo użyteczne.

Popieram te modne trendy i również rzucam się w wir tworzenia różnorodnych warzywników ozdobnych, z wykorzystaniem przede wszystkim ciekawych warzyw, ziół i kolorowych kwiatów. Dodatki również biorę pod uwagę.

Zalety ogrodów warzywnych

Warzywniki warte są wysiłku i włożonej pracy. Mają bowiem przede wszystkim jedną najważniejszą zaletę - produkują dla nas żywność, całkowicie bez chemii, zdrową, ekologiczną, wspaniałą i smaczną, zupełnie inną niż ta kupiona w sklepie czy nawet od rolnika z pola. Nie zawsze warzywa są modelowe jeśli chodzi o wygląd, jednak zawsze będą ekologicznie, przez nas samych wyprodukowane i możemy jeść je bez obaw.

Druga zaleta to niski koszt wyprodukowania. Siejemy je w większości z nasion, które kosztują grosze. Można też nabyć siewki, wtedy plony otrzymamy wcześniej, ale koszt będzie nieco większy.

Kolejna zaleta: dojrzałość i jednocześnie świeżość warzyw i ziół. Zrywamy je tuż przed spożyciem, bez strat witamin i wody. W okresie ich najlepszej wartości odżywczej. Nigdzie tak świeżych produktów nie dostaniemy. Bez konserwantów, bez obróbki chemicznej. Samo zdrowie. Rozkoszujemy się potem wspaniałym smakiem i możemy gotować bez ograniczeń.

Ważna zaleta to możliwość uprawy wyłącznie tego, co nam smakuje i co się dobrze w ogrodzie udaje. Nadwyżkami możemy się podzielić z rodzina i znajomymi.

Uprawa warzyw, przekopywanie ogródka, sprzątanie i zbiór, to najlepsze ćwiczenia fizyczne na świeżym powietrzu. Jeśli nie przepadamy za aktywnym udziałem w sporcie, ogród da nam alternatywę tych ćwiczeń.

Piękno warzywnika

Prawdziwe piękno warzywnika bierze się z pomysłu na ten typ ogrodu, dodawania do warzyw kolorowych ziół i miododajnych kwiatów lub takich, które odstraszają szkodniki (lawenda, aksamitki, nagietki i dalie). Bierze się też z kształtu, artystycznej kompozycji, ciekawych wzorów i kolorów warzyw.

Mamy coraz szerszy dostęp do atrakcyjnych wzorów, korzystajmy z tego i planujmy od nowa w kolejnym roku. Ja także w tym sezonie stworzyłam całkiem nowy dla mnie "wymiar" warzywnika - w czterech równych, wysokich, kwadratowych skrzyniach, z efektownym rondem pośrodku i wsadzonym weń piennym miłorzębem. Pasuje jak ulał do warzywnika, pasuje też inne drzewo - dereń (Cornus mas), z owoców którego możemy robić nalewki dla zdrowia, a które rośnie nieopodal. Mam nadzieję, że mój "jadalny" ogródek będzie arcydziełem i zachwyci właścicieli ogrodu w przyszłym roku.

Kształt i kolor

Ozdobne ogrody warzywne (potagers) wymyślili Francuzi. Kolorowe warzywa z dodatkiem równie barwnych kwiatów były od wieków uprawiane i wzbogacały stoły arystokracji przez cały sezon.

Przy wyborze odpowiednich warzyw kierujmy się szeroką gamą kolorów i faktur (zielone, bordowe i nakrapiane sałaty, niebieskie lub bordowe kapusty, buraki liściowe o kolorowych ogonkach, koper, jarmuż, pomidor, cukinia, purpurowa bazylia, żółte oregano - to tylko niektóre propozycje).

Buraki liściowe odkryłam niedawno. Oprócz walorów smakowych (są pyszne) mają wielkie znaczenie ozdobne, ze względu na duże, soczyste liście i długie, kolorowe (bordowe, białe, żółte, purpurowe) ogonki liściowe. Tak samo sałaty czy rukola, dodajemy je do sałatek. Odpowiednio przyprawione z dodatkiem smacznego sera i pomidorów mogą służyć w kuchni jako danie główne.

Z tych roślin kreujemy atrakcyjny "gobelin", kompozycję, wzór geometrycznej mozaiki według naszego autorskiego pomysłu i fantazji. Mieszamy wg starych zasad, stosujemy ważny płodozmian, nie obsadzamy wielkich powierzchni jednym gatunkiem, a wszystko zgrabnie mieszamy, aby powstało coś, co przyciągnie wzrok, a także odstraszy szkodniki.

Do roślin użytkowych dodajemy całą gamę jadalnych kwiatów. Są to rukola, fiołki, nasturcja, begonia wiecznie kwitnąca, ogórecznik, czosnek, róża.

Zamiast sadzić rządkami, zaplanujmy ciekawe połacie wspaniałych ziół i kwiatów (kwadraty, prostokąty, paski wzdłuż i w poprzek). Atrakcyjne są także trójkąty. Wypracujmy więc własny styl.

Tajemnica sukcesu wspaniałego wyglądu warzywnika tkwi w ciasnym posadzeniu warzyw. Nie bójmy się tego, że za blisko. Nie będą rosły chwasty, ogród stanie się bujny, bo będzie widać więcej kolorów i liści niż gołą glebę.

Co wybrać do ogrodów warzywnych?

W ogrodzie warzywnym ważny jest dobry wybór. Powinien być poprzedzony wywiadem i analizą: "co moja rodzina najbardziej lubi jeść?" Uwielbiają kapustne, czy psiankowate? A może fasolę i bób? Podzielmy tak, aby dla każdego było coś miłego. Do tego warto dodać owoce, np. borówki amerykańskie lub poziomki owocujące prawie cały rok.

Marchew, buraki, rzodkiewka, sałata, por, cebula i czosnek, mogą być sadzone blisko siebie. W miarę ich dojrzewania, powoli wyrywamy i miejsca robi się więcej. Gdy powstaną większe luki, uzupełniamy je poplonem (rzodkiewka, sałata i bazylia). Dobieramy warzywa na wiosnę, lato i jesień, wtedy zasilimy naszą kuchnię przez cały rok.

Na wiosnę efekt koloru da bordowa i zielona sałata (istnieje szereg wspaniałych odmian w szerokiej gamie kolorów i kształtów np. fryzowane), na lato i jesień czerwona kapusta i jarmuż. Żółty kolor zapewni żółte oregano.

Proste kombinacje roślin: rukola, sałata rzymska, nasturcja lub szczypiorek, kolendra, koktajlowe pomidorki, lub ostra papryka, kukurydza, bazylia fioletowa lub szpinak, czosnek, szczypiorek, bazylia. Do tego ogórki, lub fasola prowadzona na sznurkach (ma wspaniałe, czerwone kwiaty), pomidory prowadzone na kijkach, brokuły, kukurydza rosnące w środku. Polecam ogromnie również włoską pietruszkę naciową (Petroselinum crispum).

Obwódki ogrodów warzywnych

Uprawy kwiatów jednorocznych, kolekcja dalii czy inne jednorodne uprawy, mogą zostać okolone ziołowymi lub warzywnymi obwódkami, które znikną wraz ze zbiorami. Kwiaty do wazonu ścina się przez cały sezon, warzywa i zioła zużyjemy w kuchni.

Średniowieczne ogrody (szczególnie klasztorne) często były okolone różnymi murkami czy ozdobnymi płotkami z metalu lub plecionej wikliny, cegły, a w środku rabaty rosły warzywa. Jako granice warzywników używano efektownie formowanych jabłoni lub grusz (espaliery), warzywniki otaczano też bukszpanami, kosmosem, porzeczkami, borówkami. Zgodnie z nowoczesnymi trendami, można je otaczać także ozdobnymi trawami lub turzycami

Podniesione ogrody warzywne

Podniesione ogrody warzywne to coś w rodzaju skrzyń bez dna, wykonanych z drewna, cegieł, kamiennych kostek, metalu, a nawet gabionów wypełnionych różnorodnymi materiałami (kamienie, szkło, drewno, kostka granitowa). Mają one wiele zalet. Gleba szybciej się nagrzewa wiosną, przez co możemy otrzymać wcześniejsze plony. Łatwiej jest uprawiać warzywa i wykonywać prace pielęgnacyjne, bo nie trzeba się tak nisko schylać. Łatwiej też wymienić ziemię. Ziemia jest też pulchniejsza.

Wyglądają dużo schludniej, widać dokładne granice. Ścieżki pomiędzy skrzyniami wysypujemy kamykami, korą, trocinami, zrębkami, drewnianym lub kamiennym brukiem. Elementy ścieżek powinny pasować do pozostałych elementów ogrodu.

Usytuowanie warzywnika i przygotowanie gleby

Warzywnik powinien być usytuowany w miejscu, które będzie oświetlone bezpośrednimi promieniami słonecznymi przez co najmniej sześć godzin dziennie. Zakątki zacienione nie będą odpowiednie. Nie należy także umiejscawiać warzywnika w pobliżu dużych drzew, ponieważ ich korzenie będą zabierały warzywom wodę. W takim przypadku dobrym rozwiązaniem będzie skrzynia wypełniona wysokiej jakości glebą. Najkorzystniejsze usytuowanie skrzyni północ-południe.

Gwarancją dobrych plonów jest odpowiednie przygotowanie gleby. Możemy zacząć już jesienią, kiedy to przekopujemy dobrze rozłożony obornik koński lub bydlęcy, dodajemy własny kompost lub próchnicę liściową powstałą ze zdrowych liści. Gleby ciężkie, zwięzłe rozluźniamy sporymi dawkami torfu i przekopujemy.

Wiosną dodajemy kompostu, grabimy, wyrównujemy, wytyczamy i siejemy lub pikujemy warzywa układając je w proste lub skomplikowane wzory. Prostokąt dzielimy na mniejsze prostokąty i kwadraty lub koła, Tworzymy zygzaki lub inne wzory. Ale przede wszystkim o warzywnik dbamy, czyli podlewamy, odchwaszczamy, ściółkujemy.

Wiosną rozpoczynamy zbiory najwcześniejszych warzyw i ziół, a ubytki na rabatach uzupełniamy, aby zawsze było kolorowo i ciekawie. Polecam ogromnie taki sposób uatrakcyjnienia ogrodu. Będzie nie tylko piękny, ale da nam wiele zadowolenia i przede wszystkim zdrowia.

Fot. Danuta Młoźniak - Gardenarium