Artykuł został opublikowany w nowym dwumiesięczniku "Slow life & garden - zdrowa żywność dobre życie" w numerze listopad 2011

Ogródki kuchenne powracają do gry. Ostatnio nastąpił duży wzrost zainteresowania. Wiele osób zwraca się do ogrodnictwa użytkowego i uprawy warzyw, jako dodatku do rodzinnej diety. Ten rodzaj upraw jest coraz bardziej popularny także w nowoczesnym ogrodnictwie. To nowy, światowy trend.

W każdym, nawet najmniejszym ogrodzie da się wygospodarować trochę miejsca, aby taki ogródek założyć. Nie może on być w żadnym wypadku nudny. Cała finezja polega na wymyśleniu atrakcyjnego kształtu, dobraniu odpowiednich warzyw i owoców, połączeniu z ziołami, aby oprócz wrażeń estetycznych dostarczyć także wrażeń zapachowych.

Kuchenny ogródek nie powinien mieć monotonnych grządek obsadzonych jednorodnymi warzywami, powinien znajdować się blisko kuchni, wtedy spełnia swoją funkcję. Co prawda nie dostarczy nam warzyw, owoców i ziół w całym sezonie, ale sprawi wiele przyjemności z posmakowania własnej, zdrowej i ekologicznej żywności.

Idea ogródka kuchennego

Ogródek kuchenny powinien dostarczać nam zdrowych warzyw na wyciągnięcie ręki. Rozsadę produkujemy sami, podłoże zasilamy naturalnym kompostem, nie stosujemy chemicznych oprysków i nawozów. W razie wystąpienia chorób lub szkodników, opryskujemy naturalnymi wywarami z roślin, nawozimy także w sposób wyłącznie naturalny. Dzięki temu uzyskujemy żywność wolną od szkodliwej chemii, smaczną i dodatkowo mamy satysfakcję, że wyprodukowaliśmy ją sami. Wystarczy okazać trochę miłości i troski swoim roślinom, a one odwdzięczą się z nawiązką.

Jakie są zalety?

• warzywa mają lepszy smak i są zdrowsze
• poszerzamy wybór warzyw do codziennego spożycia (wpływamy na bioróżnorodność)
• cele edukacyjne
• oszczędzanie pieniędzy
• integracja z przyrodą
• cele lecznicze

Kuchenny ogród nie musi być ani skomplikowany ani drogi. Z reguły jest on mały, często w doniczkach lub skrzynkach. Niewielki ogród warzywny może okazać się błogosławieństwem - będzie o wiele mniej pielenia, podlewania i siania, a jeśli chcemy dodać kompostu lub innych dodatków - mniej przekopywania.

Rosną w nim kwiaty i zioła nadające się do jedzenia, sałata, rzodkiewka, pomidory, cebula i inne łatwe w uprawie rośliny, które mogą być po krótkim czasie zbierane, umyte i wykorzystane w posiłku. Często znajdują się tylko kilka kroków za kuchennymi drzwiami. Jest tyle świetnych pomysłów do wykorzystania. Oto niektóre z nich.

Ogródek w trawniku

Jeśli rabaty mamy gęsto obsadzone, poświęćmy mały prostokąt w trawniku, powinien dobrze naświetlony, co najmniej przez 6 godzin dziennie. Usuwamy płaty darni. Powinniśmy tam nawieźć żyznej, pulchnej ziemi. Taka mieszanka składa się z 1 części kompostu, jednej części obornika, jednej części torfu i jednej części miejscowej gleby. Teren przekopujemy widłami, wyrównujemy i wytyczamy nasadzenia zgodnie z planem. Najwyższe rośliny powinny być umiejscowione od północy, aby nie rzucały cienia na inne.

Podwyższona rabata otoczona deskami lub cegłami

Taka grządka jest doskonałym miejscem na ogródek kuchenny, ponieważ pozwala uprawiać warzywa na mniejszej przestrzeni, można je sadzić bliżej siebie. Zagon szybciej się nagrzewa i dzięki temu rośliny wysadzamy dużo wcześniej niż w gruncie. Dłuższy jest też cały sezon wegetacyjny.

Donice, skrzynki i inne pojemniki

Wystarczy balkon, taras lub malutki placyk w pobliżu kuchni, aby móc uprawiać warzywa. Możemy je także z sukcesem łączyć nawet z kwiatami. Najlepiej do tego celu nadają się różnokolorowe sałaty, które nie boją się zimna i już od wczesnej wiosny dostarczają nam świeżych listków na kanapki. Kwiaty do warzyw to aksamitki, nagietki, lobelie, niecierpki, dalie.

Pionowy ogród - podpory, kratki i konstrukcje

Kraty, drabinki i wigwamy pozwalają warzywom się wspinać (groch, pomidory, ogórki, pnąca fasola), dzięki czemu nie zabierają innym roślinom przestrzeni. Można je łączyć z rabatami podwyższonymi lub ustawiać wśród roślin ozdobnych. W ten sposób doskonale spisują się truskawki. Wymyślono do ich pionowej uprawy specjalne, skomplikowane konstrukcje, piętrowe donice i pionowe ściany. Dzięki temu, że owoce wiszą w powietrzu, są lepiej nasłonecznione i szybciej dojrzewają, nie ulegają także zabrudzeniu. Można je zrywać prosto z krzaka i jeść bez uprzedniego mycia.

Warzywny ogród ozdobny (Potager Garden)

Jest to najtrudniejszy i najdroższy sposób uprawy - piękny ogród warzywny o skomplikowanym wzorze, gdzie ozdobne warzywa, zioła i kwiaty są wybierane według ich wartości estetycznej i użytkowej i efektownie mieszane, tworząc wręcz dywanowe wzory.

Uprawa współrzędna

Polega na sadzeniu warzyw na rabatach wśród roślin ozdobnych, lub mieszaniu warzyw szybko rosnących (sałata, szczypiorek, rzodkiewka) wśród takich o wolniejszym wzroście (kapusta, kukurydza). Szybko rosnące warzywa będą zbierane przed tymi wolniej rosnącymi, zanim te osiągną docelowe wymiary. Na rabatach kwiatowych przestrzeń jest ograniczona, należy więc unikać warzyw, które zajmują dużo miejsca (szparagi, brukselka, seler, dynia).

Jakie warzywa uprawiać?

Wybór, które warzywa uprawiać jest częścią planowania ogrodu warzywnego. Będzie on zależał od tego, co lubimy jeść, poziomu wiedzy, gdzie mieszkamy, wielkości ogrodu warzywnego i powodu dlaczego chcemy je uprawiać.

Czy chcemy zaoszczędzić pieniądze? Wtedy decydujemy się na warzywa, których używamy regularnie, a są na ogół kosztowne.

Czy chętnie uprawiamy warzywa do poprawy lub zachowania zdrowia swojej rodziny? Wiemy, że to co sami wyhodujemy, będziemy chętniej spożywać w większych ilościach, poza tym nie jest ta żywność skażona, a przez to zdrowsza. Aby otrzymać optymalną ilość antyoksydantów (przeciwutleniaczy), nasze owoce i warzywa powinny być dojrzałe.

Albo po prostu chcemy wiedzieć, jakie uda się wyhodować i które będą miały najlepszy smak? Podobno najlepszy smak mają pomidory prosto z krzaka (są dojrzałe) albo marchewka prosto z grządki. Groch i kukurydza natomiast im szybciej zostaną zjedzone po zbiorze, tym są słodsze.

To dobry pomysł, aby zrobić listę potencjalnych warzyw, które pomogą nam zawęzić ilość pozycji do kilku najbardziej pożądanych. Warzywa łatwe w uprawie to: botwinka, marchew, sałata, bób, pomidory, rzodkiewka, kukurydza, cukinia, dynia makaronowa, dymka, czosnek, pietruszka na natkę. Do tego owoce: borówka amerykańska, truskawki i poziomki, oraz zioła: oregano, bazylia, rozmaryn, szałwia i tymianek.

Ogrody ziołowe mogą być czysto funkcjonalne lub mogą zawierać także domieszkę roślin ozdobnych. Zioła są zwykle używane do aromatyzowania potraw w kuchni, choć mogą one być również wykorzystane na inne sposoby, takie jak odstraszanie szkodników, zapewnianie przyjemnych zapachów lub do celów leczniczych. Ogrody ziołowe często są tworzone w doniczkach. Jest to bardzo korzystne, bo umożliwia przestawianie ogródka w zależności od potrzeb. Ogranicza także rozrastanie się roślin bardzo ekspansywnych (mięta).

Zioła uprawiane w ogrodach ziół są czasami używane na herbatki ziołowe. Ogórecznik, jest powszechnie uprawiany, a jego kwiaty mogą być stosowane jako dodatek do sałatek. Niektóre popularne zioła kuchenne, są w dużym stopniu nadal takie same, jak w okresie średniowiecza.

Przykłady ziół używanych do celów szczególnych:

• jednoroczne zioła do potraw: bazylia, koper, cząber, majeranek
• byliny: mięta, rozmaryn, tymianek, estragon, kolendra
• zioła używane do potpourri: lawenda, cytryna, tymianek
• zioła używane na herbatki: mięta, cytryna, rumianek, bergamotka (pysznogłówka), melisa

Pielęgnacja ogródka kuchennego

Właściwa pielęgnacja polega głównie na systematycznym podlewaniu (nie polewamy liści), odchwaszczaniu i przerywaniu siewek. Zioła należy systematycznie przycinać, aby się zagęszczały. Sałatę zbieramy ucinając listki, nie wyrywamy całych główek na zapas. Botwinkę, rzodkiewkę i marchew przerywamy.

Rośliny zasilamy wyłącznie naturalnymi nawozami (biohumus, gnojówka z pokrzywy, kompost własnej produkcji, krowiak granulowany). W eko-ogrodnictwie środki ochrony roślin stosuje się jako zło konieczne, szkodników się nie niszczy tylko chroni rośliny przed nimi.

Wiele roślin wytwarza substancje, które w sposób naturalny chronią przed atakiem chorób i szkodników. W razie ich wystąpienia używamy dostępnych preparatów biologicznych uzyskanych z czosnku, grejpfruta, skrzypu, wrotycza, pokrzywy, żywokostu, piołunu, narecznicy i roślin uprawnych (rabarbar, pomidor, tytoń, ziemniak). Niektóre preparaty można już kupić w sklepach ogrodniczych. Ekologiczna uprawa ogrodu to całkowity zakaz używania chemii.

W dzisiejszych czasach niewiele osób stać na założenie i utrzymanie wielkiego ogrodu. Ogródki kuchenne natomiast łatwo założyć, każdy może sobie pozwolić na taki "luksus" i korzystanie z własnych upraw choćby były na maleńką skalę.

Własne warzywa i zioła nadają potrawom niepowtarzalny smak. Warto spróbować!

Fot. Danuta Młoźniak - Gardenarium