Ars topiaria to sztuka tworzenia kształtów i rzeźb z drzew, żywopłotów i krzewów. Kształty topiarów mogą być różnorodne, zarówno proste, jak spiralne, kuliste i stożkowe lub bardzo fantazyjne - starannie przycięte w figury zwierząt, ludzi, a nawet scen rodzajowych. Wyobraźnia ogrodnika ma tutaj wiele do powiedzenia.

Najczęściej są tworzone z wiecznie zielonych drzew i żywopłotów, a zwłaszcza tych gatunków, które wytwarzają gęstą masę igieł lub małych liści, które rosną w zwarty sposób. W dawnych czasach głównymi roślinami używanymi do tego celu były bukszpany, mirty, ostrokrzewy, cisy, laury i żywotniki. Przycięty żywopłot to chyba najprostsza forma topiaru, który można samodzielnie stworzyć bez specjalnych trudności.

Te bardziej skomplikowane i tradycyjne - stożki, kule i spirale, zajmują sporo czasu i wymagają ogrodniczych i artystycznych umiejętności oraz dużej cierpliwości.

Nowoczesne, nieco "fałszywe" topiary mogą być tworzone przy pomocy drucianych ramek i konturów pożądanego kształtu. W krótkim czasie da się je pokryć np. przy pomocy liści i pędów bluszczu czy innych pnączy. Oprócz pnączy można także w środku ramki wsadzić bukszpan czy inny krzew i nie pozwolić mu potem wyrastać poza obręb drucików.

Historia topiarów

Słowo topiary pochodzi od łacińskiego słowa topiarius, czyli "ogrodnik ozdobny", a jego historia sięga czasów starożytnego Rzymu, kiedy to zostały wprowadzone do ogrodów przez przyjaciela Juliusza Cezara. Były to miniaturowe sceny rodzajowe.

Sztuka ta została również rozwinięta w starożytnych Chinach i Japonii, gdzie próbowano odtworzyć kształty starych sosen. Te praktyki stosowali także Japończycy, przycinając krzewy i żywopłoty w zaokrąglone kształty, przypominające chmury.

W Europie topiary stały się popularne ponownie w okresie renesansu, kiedy to w wielu ogrodach przy tworzeniu klombów i tarasów używano ciętych i niskich żywopłotów na przemian z kulami, stożkami lub spiralami. Niskie żywopłoty z bukszpanu tzw. partery, rysowały mniej lub bardziej złożone obszary na sektory wypełnione roślinami kwiatowymi, tworząc rodzaj dywanu.

Rozwój sztuki ars topiaria zaznaczył się w XX wieku, kiedy Brytyjczycy stworzyli styl Arts and Crafts. Uosobieniem tego stylu były ogrody podzielone strzyżonymi ekranami na "pokoje", z zastosowaniem figur strzyżonych pośród różnorodnych kwiatów.

Najbardziej znane topiary świata

Istnieje wiele doskonałych przykładów topiarów w Wielkiej Brytanii. W Levens Hall w Cumbrii, tworzenie topiarów zapoczątkował pod koniec XVII wieku ogrodnik francuski Guillaume Beaumont, który pracował w ogrodach Hampton Court. Są to jedne z najstarszych topiarów na świecie i przetrwały w oryginalnych wzorach.

Kolejny ogród z topiarami to Cliveden w Buckinghamshire. Największe i najstarsze, ponad 120- to letnie partery bukszpanowe w ogrodzie o powierzchni kilkudziesięciu hektarów znajdują się Belgii w Durbuy.

W Stanach Zjednoczonych najstarsze okazy powstały w 1930 roku w Ladew Topiary Gardens w Maryland. Przedstawiają one sceny polowania.

Sztuka tworzenia

Warto poświęcić czas i wiele pracy, aby stworzyć z roślin coś tak niezwykłego. Może się okazać, że w tym właśnie odkryjemy swoją pasję?

Najważniejszy jest trafny wybór gatunków, zgodny z warunkami glebowymi i świetlnymi, jakimi w ogrodzie dysponujemy. Najbardziej znane i uniwersalne rośliny to bukszpany. Potem cisy, żywotniki, cyprysiki, sosny i świerki, a z liściastych ostrokrzewy, buki, graby, lipy, laurowiśnie, suchodrzewy i ligustry.

Najlepsza pora przycinania trwa od początku maja do końca sierpnia. W tym okresie formujemy topiary trzy razy. Wtedy szybko zarosną dziury i luki. Powstała rzeźba powinna być pozbawiona zbędnych "piórek", zwarta i kształtna. Jeśli zaniedbamy cięcia, możemy zniweczyć swoją dotychczasową pracę.

Kształty topiarów

W tej sztuce przyjęły się dwa rodzaje kształtów: geometryczne (kule, stożki, ostrosłupy, sześciany, kula na pniu) i nieregularne, o dowolnym kształcie. Cięcie geometryczne ułatwia stosowanie szablonów, zaś do cięcia nieregularnego takie szablony nie są potrzebne.

Chociaż topiary są jednym z najstarszych rzemiosł ogrodowych, ciągle trwają i trwać będą, bo jest to coś nieodłącznie związanego z emocjami i satysfakcjonującego w procesie tworzenia i udoskonalania ogrodu. Zawsze znajdzie się kilka nowych inspiracji pchających nas w ten proces.

Ta sztuka nie ma szans zanikać i będzie fascynować nadal, dając urok ogrodowi oraz radość i uznanie ludziom na wiele lat.

Fot. Danuta Młoźniak - Gardenarium